славя́ншчына, ‑ы, ж.
Уст.
1. Зневаж. Царкоўнаславянскія звароты і выразы ў рускай мове.
2. Славянскія землі, краіны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вене́ды, ‑аў.
Гіст. Славянскія плямёны эпохі першабытнаабшчыннага ладу, якія на рубяжы нашай эры насялялі тэрыторыю ад Эльбы да Дняпра.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
славя́не, -вя́н, адз. славяні́н, -а, м.
Адна з самых вялікіх у Еўропе груп роднасных па мове і культуры народаў (беларусы, палякі, балгары і інш.), якія ўтвараюць тры галіны: усходне-, заходне- і паўднёваславянскую.
|| ж. славя́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак.
|| прым. славя́нскі, -ая, -ае.
Славянскія мовы.
С. эпас.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
славяні́зм, ‑а, м.
1. Слова або моўны зварот, запазычаныя неславянскай мовай з якой‑н. славянскай мовы. // Выраз або моўны зварот у неславянскай мове, утвораныя па ўзору, па мадэлі якой‑н. славянскай мовы.
2. Слова або зварот, якія ўвайшлі ў некаторыя славянскія мовы з царкоўнаславянскай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сы́рны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да сыру. Сырны пах. □ З-пад расцярушаных сырных крошак можна было прачытаць на .. рубчастым беразе [талеркі] славянскія літары. Баранавых. // Прыгатаваны з сыру, з сырам. Прысеў і .. [Рыгор] і заказаў шклянку гарбаты ды пару сырных бутэрбродаў. Гартны. // Які прызначаны, служыць для вырабу сыру. Сырная маса.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Карзу́н ’кабан’ (Гарэц.). Параўн. кнорез (гл.) ’кабан’. Вытворнае ад корнарезун магло ператварыцца ў карзун. Славянскія паралелі да кнораз вельмі разнастайныя, што тлумачыцца іх амаль поўнай дээтымалагізацыяй. Упадабнснне да суфіксальных форм дало таксама карзюк (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кля́каць ’падаць на калені’ (Нас.). Укр. клякати ’тс’. Рускія паралелі поўнасцю адсутнічаюць, што дазваляе меркаваць аб польскім уплыве (параўн. польск. klękać ’тс’) з субстытуцыяй ę > ’a паводле вядомай мадэлі. Іншыя славянскія паралелі старажытнага паходжання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыві́цца ’расліна бярозка’, прыві́туха ’тс’ (ТС). Ад прывіва́ць ’звіваць’; прыві́туха лён прывівае (ТС). Да віць, гл. наступнае слова. Параўн. рус. дыял. приви́тица ’расліна Calistogia, бярозка’ і іншыя славянскія назвы з гэтым коранем (Мяркулава, Очерки, 107–108).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вяць ’вянуць’ (КТС, Я руш.). Як паказваюць славянскія формы (бел. вянуць, укр. вʼянути, рус. вянуть, польск. więdnąć, в.-луж. wjadnyć, чэш. vadnouti, слав. vädnúť, серб.-харв. ве̏нути, славен. véniti, балг. ве́на, вя́на), бел. вяць з’яўляецца другасным. Гл. вянуць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кнут ’пуга’ (Сл. паўн.-зах., Яруш., Бяльк., Сцяшк.). Укр. кнут, рус. кнут, ст.-рус. кнутъ (іншыя славянскія паралелі — запазычанні з рускай мовы). Крыніца ўсходнеславянскіх слоў паўночнагерманская: ст.-ісл. knutr ’вузел’ (гаворка ідзе пра «вузлаваты» біч). Іншыя этымалогіі неверагодныя (Фасмер, 2, 265).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)