сжима́ться
1. сціска́цца; см. сжа́ться;
2. страд. сціска́цца; скарача́цца; см. сжима́ть;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ужима́ться
1. прост. уціска́цца;
2. (кривляться) уст. крыўля́цца;
3. страд. уціска́цца; скарача́цца; см. ужима́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сцягну́ць ’зняць, звалачы, украсці’, ’сціснуць, скурчыць, злучыць, змацаваць’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Варл., Сл. ПЗБ, Бяльк.), сцяга́ць, сця́гваць ’знімаць, красці’, ’сціскаць, злучаць’ (Ласт., Некр. і Байк., Янк. 2), сцягці́ ’сцягнуць’ (Сл. ПЗБ), сцягну́цца ’збегчыся, ссесціся (пра тканіну)’ (Сл. ПЗБ), ’паказацца доўгім’ (Ян.), сцяну́цца ’крануцца’ (люб., Жыв. НС), сцегціса ’здоўжыцца’ (ТС), сцягацца ’сцягвацца’ (Сл. ПЗБ), ’схадзіць’ (Варл.), ’цягнуцца доўга’ (Мат. Гом.), сце́гацца ’здоўжвацца, скарачацца’ (ТС), ’змучыцца, змардавацца’ (Растарг.), ’праходзіць марудна, доўга (пра час)’ (ПСл), сця́гвацца ’перасяляцца’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. стѧгнутисѧ ’перасяліцца, перабрацца’ (Альтбаўэр). Параўн. укр. дыял. стега́цца ’надакучаць, надаядаць’. Да цягнуцца, цягнуць (гл.); меркаванні пра сувязь палескага дзеяслова са значэннем ’надаядаць, надакучаць’ з цяжкі, туга (ЕСУМ, 5, 405) беспадстаўныя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уплотня́ться
1. (делаться более плотным, твёрдым) цвярдзе́ць, зацвердзява́ць, рабі́цца больш цвёрдым (тугі́м), згушча́цца, рабі́цца больш густы́м;
2. (уплотняться, становиться более плотным, частым) ушчыльня́цца, рабі́цца больш шчы́льным (ча́стым);
3. перен. (заселяться плотнее) ушчыльня́цца; (о жильцах) пацясня́цца;
4. перен. (о сроках) ушчыльня́цца, скарача́цца;
5. страд. рабі́цца больш цвёрдым (тугі́м), згушча́цца, рабі́цца больш густы́м; ушчыльня́цца, рабі́цца больш шчы́льным (ча́стым); пацясня́цца; скарача́цца; см. уплотня́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
свора́чиваться
1. (скатываться трубкой) скру́чвацца;
2. (заворачиваться с краёв) зго́ртвацца;
3. (укладываться, согнувшись) ску́рчвацца, скру́чвацца;
4. (о жидкостях) згуса́ць; (сседаться) ссяда́цца; (о молоке) абрызга́ць, скіса́цца; (при кипячении) адкіпа́ць;
5. перен. (суживаться, ограничиваться в деятельности) зго́ртвацца; (сокращаться) скарача́цца;
6. воен. (перестраиваться в колонну) перастро́йвацца, перашыхто́ўвацца (у кало́ну);
7. (портиться от верчения) разг. скру́чвацца;
8. страд. зваро́чвацца; скру́чвацца; зго́ртвацца; скарача́цца; перастро́йвацца; збо́чвацца; збіва́цца; см. свора́чивать 1, 2, 4—10.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Скапе́ць (skapieć) ‘сціснуцца, зменшыцца, захірэць, згінуць’: skapièŭ, jak skvarka (Федар. 4). Параўн. польск. skapieć, skapać ‘змарнець, апасці, згінуць’. Да прасл. *kapěti, якое Трубачоў (ЭССЯ, 9, 146) рэканструюе на падставе польск. kapieć ‘змяншацца, скарачацца, убываць, прападаць, чэзнуць’, што суадносіцца з *kapati (гл. ка́паць). Сюды ж адпаведныя балг. ска́пя ‘згніць, распасціся’, дыял. ска́па ‘данасіць адзенне, парваць’, макед. скапе ‘згінуць, распасціся; загінуць, прапасці’, серб.-харв. skȁpati ‘згінуць, загінуць’, славац. skapať ‘згінуць, здохнуць, знікнуць’, укр. ска́па́тися ‘знікаць, гінуць’ (лічыцца запазычаннем з польскай ці славацкай, гл. ЕСУМ, 5, 265). Развіццё значэння ‘капаць’, ‘ападаць, выцякаць кропля за кропляй’ (Брукнер, 217). Пра перыферыйнасць слова на Беларусі сведчыць замена выразу skapièŭ, jak skvarka выразам skipièŭ, jak skvarka (Федар. 4), што адлюстроўваюць спосаб спажывання сала на Палессі, параўн. плеска́ць сало на рожну́ на огне́ — дзе́ржыць лу́сту хле́ба і ка́пае тым са́лом (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
свёртываться
1. (скатываться трубкой) скру́чвацца;
2. (заворачиваться с краёв) зго́ртвацца;
лепестки́ свёртываются пялёсткі зго́ртваюцца;
3. (укладываться, согнувшись) ску́рчвацца, скру́чвацца;
4. (о жидкостях) згуса́ць; (сседаться) ссяда́цца; (о молоке) абрызга́ць, скіса́ць, скіса́цца; (при кипячении) адкіпа́ць;
кровь свёртывается кроў згуса́е;
5. воен. (перестраиваться в колонну) перастро́йвацца, перашыхто́ўвацца (у кало́ну);
6. перен. (суживаться, ограничиваться в деятельности) зго́ртвацца; (сокращаться) скарача́цца, скаро́чвацца;
7. (портиться от верчения) разг. скру́чвацца; см. сверну́ться 1—6, 8;
8. страд. скру́чвацца; зго́ртвацца; скарача́цца; перастро́йвацца; зваро́чвацца; збо́чвацца; выві́хвацца; збіва́цца; см. свёртывать 1, 3—9.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
змяншацца, памяншацца, меншаць, убываць, убаўляцца; меншыцца (разм.); менець (абл.); зніжацца, паніжацца, падаць, спадаць, карацець, скарачацца, раставаць, таяць (перан.) □ ісці на спад
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)