амальгамава́ць, ‑мую, ‑муеш, ‑муе; зак. і незак., што.
Сплавіць (сплаўляць) які-небудзь метал з ртуццю, а таксама растварыць (раствараць) які‑н. метал у ртуці. // Пакрыць (пакрываць) амальгамай. Амальгамаваць люстра.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
слуп, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Бервяно, тоўсты брус, умацаваныя вертыкальна.
Тэлеграфны с.
2. перан., чаго або які. Маса чаго-н., што рухаецца, ляціць, падымаецца ўверх (пра дым, пыл і пад.).
С. пылу.
С. мошак.
3. Пра тое, што мае вертыкальна-падоўжаную форму.
С. ртуці ў тэрмометры.
◊
Геркулесавы слупы —
1) старажытная назва Гібралтарскага праліва, які, паводле ўяўлення старажытных народаў, лічыўся «краем свету», месцам, дзе канчаецца суша;
2) перан. мяжа чаго-н.
Стаяць слупам — стаяць нерухома (разм., неадабр.).
|| памянш. слупо́к, -пка́, мн. -пкі́, -пко́ў, м.
|| прым. слупавы́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
слупо́к, -пка́ м.
1. уменьш. сто́лбик;
2. сто́лбик;
с. тэрмо́метра — сто́лбик термо́метра;
с. рту́ці — сто́лбик рту́ти;
3. столбе́ц, коло́нка ж.;
газе́тныя ~пкі́ — газе́тные столбцы́ (коло́нки);
с. лі́чбаў — столбе́ц (коло́нка) цифр;
4. бот. сто́лбик
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
суро́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., каго-што і без дап.
Разм. Паводле забабонных уяўленняў — прынесці няшчасце, хваробу, пашкодзіць каму‑н. паганым (ліхім) вокам. Ячны нават і ртуці .. зашыў коніку ў «жычку», істужку, якой упрыгожана шыя малога [жарабяці]. Каб не сурочыла часам ліхое вока. Брыль. Нездарма ж маці не раз казала .. [Крывахіжу], каб не глядзеў на малых дзяцей у калысцы, бо можа сурочыць. Алешка. // Пашкодзіць каму‑, чаму‑н., хвалячы, прадказваючы што‑н. [Насця:] — Сёння, Ірынка, усе хлопцы твае будуць... — Не суроч, Настачка, — засмяялася Ірынка. Сіняўскі. [Скрыпка:] — Ты ў мяне не благі, здольны сын. Каб толькі не сурочыць... Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разложе́ние
1. (на составные части) расклада́нне, -ння ср.;
разложе́ние о́киси рту́ти на ртуть и кислоро́д расклада́нне во́кісу рту́ці на ртуць і кісларо́д;
2. (гниение) гніе́нне, -ння ср.;
3. перен. разбэ́шчанне, -ння ср.; неоконч. разбэ́шчванне, -ння ср.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разлага́ться
1. расклада́цца;
о́кись рту́ти разлага́ется на ртуть и кислоро́д во́кіс рту́ці расклада́ецца на ртуць і кісларо́д;
2. (гнить), гні́сці гніць;
труп разлага́ется труп гніе́;
3. перен. (дезорганизоваться) разбэ́шчвацца; см. разложи́тьсяII;
4. страд. расклада́цца; разбэ́шчвацца; см. разлага́ть;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раскла́сціся I сов., в разн. знач. разложи́ться;
~ла́ўся са сваі́мі рэ́чамі, што і павярну́цца няма́ дзе — разложи́лся со свои́ми веща́ми, что и поверну́ться не́где;
адзі́н на́ціск — і ло́жак ~ла́ўся — оди́н нажи́м — и крова́ть разложи́лась
раскла́сціся II сов. (на составные части) разложи́ться;
во́кіс рту́ці ~ла́ўся на ртуць і кісларо́д — о́кись рту́ти разложи́лась на ртуть и кислоро́д
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
слупо́к, ‑пка, м.
1. Памянш. да слуп (у 1, 2 знач.); невялікі слуп. Сціплы слупок з чырвонай зорачкай на версе гаварыў, што тут магіла. Шыцік. Пры вуліцы тырчалі два парэпаныя счарнелыя слупкі, што нейкім цудам уцалелі ад плота. Мележ.
2. Маса рэчыва, якая пабыла форму стаячага стрыжня, палачкі. Слупок ртуці. Слупок тэрмометра. □ Апусціце мармышку разоў пяць запар на дно і пастарайцеся ўзняць ёю некалькіх слупкоў муці. Матрунёнак. / Пра пастаўленыя, пакладзеныя адзін на другі невялікія прадметы. На стале .. роўнымі слупкамі ляжалі кнігі. Шамякін.
3. Калонка кароткіх радкоў у газеце, часопісе і пад., якія размешчаны адзін пад другім. Кожны дзень пасля працы [Міхалка] бягом пускаецца ў клуб, упіваецца ў газетныя слупкі... Бядуля. // Рад лічбаў, слоў, напісаныя адно пад другім. Слупок прозвішчаў. □ Сёння тата працуе недалёка ад дому. Прыйшоў паабедаць і пытаецца ў Тараскі: — Урокаў шмат задалі? — Не, тата, адну задачку і два слупкі прыкладаў. Юрэвіч.
4. У батаніцы — частка песціка паміж рыльцам і завяззю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раскла́сці 1, ‑кладу, ‑кладзеш, ‑кладзе; ‑кладзём, ‑кладзяце; зак., што.
1. Пакласці асобна адно ад другога, размясціць па розных месцах. Раскласці яблыкі па кішэнях. □ [Балерын] сам расклаў яешню на тры мелкія талеркі, накроіў хлеба. Якімовіч. [Віктар і Мірон].. расклалі на сонцы і ўсю іншую маёмасць, асабліва запалкі. Маўр. // Пакласці ў пэўным парадку. Раскласці пасьянс. Раскласці бібліяграфічныя карткі па алфавіту.
2. Разгарнуўшы, расправіўшы, палажыць на што‑н. Раскласці падручнік. Раскласці карту. // Разгарнуць што‑н. складное, раскладное. Раскласці крэсла. □ Планшэтку можна было раскласці, як сшытак, а потым скласці назад і зашпіліць на раменьчык. Кудравец.
3. Склаўшы гаручы матэрыял, запаліць; развесці (агонь). Назбіраўшы яшчэ сушняку, Міколка з дзедам расклалі невялікі агонь. Лынькоў. Любіць яшчэ пісьменнік вечарамі раскласці на двары вогнішча, прысесці ля яго пакурыць... С. Александровіч.
4. Размеркаваць паміж кім‑, чым‑н. Пачалося з таго, што ўстаўныя граматы прывезлі ў Браніборшчыну. Перавялі ў грошы аброк, расклалі ўстаўную суму на ўсе двары, палічылі, колькі пойдзе на кожную наступную дзесяціну зямлі. Караткевіч.
раскла́сці 2, ‑кладу, ‑кладзеш, ‑кладзе; зак., што.
Раздзяліць на састаўныя часткі, элементы. Раскласці ваду на кісларод і вадарод. Раскласці вокіс ртуці. Раскласці лік на множнікі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)