запа́л, -а і -у, м.

1. -а, мн. -ы, -аў. Прыстасаванне і сродак для запальвання выбуховага рэчыва.

2. -у, перан. Гарачнасць, парыў.

Астыў з.

Гаварыць з запалам.

|| прым. запа́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

імклі́вы, -ая, -ае.

1. Вельмі хуткі, быстры ў руху, у развіцці; энергічны, жвавы.

І. бег.

І. час (перан.: пра хуткасць развіцця).

2. Які выражае парыў, імкненне да чаго-н.; палкі, гарачы.

Імклівая прамова.

|| наз. імклі́васць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паве́ў, -ве́ву, мн. -ве́вы, -ве́ваў, м.

1. Слабы парыў ветру; рух у паветры.

П. свежага ветру.

2. перан. Прыметы чаго-н., што надыходзіць, або той ці іншы напрамак у густах, настроях і жыцці грамадства (кніжн.).

Гуманістычныя павевы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ветравы́ в разн. знач. ветрово́й;

в. пары́ў — ветрово́й поры́в;

~во́е шкло — ветрово́е стекло́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

неасэнсава́ны, ‑ая, ‑ае.

Неабдуманы; неўсвядомлены, няясны. Неасэнсаваны парыў. Неасэнсаваны матэрыял. □ Нягледзячы на добры ранішні настрой, Лемяшэвіча апанаваў неасэнсаваны смутак. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шквал, -у, м.

1. Раптоўны моцны парыў ветру, які суправаджаецца звычайна навальнічным ліўнем.

Наляцеў ш.

Ш. смеху (перан.).

2. перан. Моцная масіраваная стральба.

Ш. агню.

|| прым. шква́льны, -ая, -ае і шква́лісты, -ая, -ае.

Шквальны (шквалісты) вецер.

Шквальны агонь кулямётаў.

Шквальныя апладысменты (перан.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

па́лкі, -ая, -ае.

1. Прасякнуты моцным пачуццём.

П. парыў.

Палкая прамова.

2. Які вельмі захапляецца чым-н., цалкам аддаецца якой-н. справе.

П. агітатар.

П. змагар за нацыянальнае адраджэнне.

3. Вельмі страсны, гарачы.

П. позірк.

|| наз. па́лкасць, -і, ж. (да 1 і 3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

запа́льчывасць, ‑і, ж.

Уласцівасць і стан запальчывага; гарачнасць, парыў. [Гунава] шкадаваў толькі, што паказаў нейкую бабскую запальчывасць: тупаў нагамі і цкаваў Сімона сваім няўдалым сабакам. Самуйлёнак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

І́мпэ́т ’разгон, парывістасць, імклівасць, напор, націск’ (ТСБМ, БРС, Касп., Бяльк., Нас., Гарэц., Яруш.), ’пах, дух’ (ТСБМ), ’ахвота, жаданне’ (Бір. Дзярж., Бяльк.), ’выбух, паветраны штуршок, выбухная хваля’ (Касп.; брэсц., Жыв. сл., 164), ’энергія чалавека’ (брэсц., Жыв. сл., 164), и́мпэтъ, и́нпэтъ ’цяжкі дух’ (Мал.), і́мпа́т ’паветра, пах, спецыфічны дух’ (Сцяц.; стаўб., Жыв. сл., 71), ’парыў (паветра)’ (Сцяц.), ’цяжкі дух, смурод’ (слонім., Нар. лексіка, 52); параўн. зах.-бранск. и́мпет, и́нпет ’напор, напружанне; цяжкае паветра, цяжкі дух’ (Растаргуеў, Бранск.). Ст.-бел. импетъ ’напор, націск’ (1674 г.) з польск. impet < лац. impetus ’парыў, разбег, напор’ (Булыка, Запазыч.; SWO, 300). Няма падстаў лічыць, што лексема была забыта і зноў увайшла ў бел. мову ў пачатку XX ст. (як Гіст. лекс., 259). З польскай таксама рус. дыял. и́мпет ’удар, напор, імклівасць; ударная сіла’ (у рускай пісьменнасці з 1718 г., Біржакова, Очерки, 363), укр. і́мпет ’моцны націск, парыў, сіла’. У сучасных беларускіх гаворках семантычны аб’ём слова значна пашырыўся. Схему семантычнага развіцця, відаць, можна ўявіць такім чынам: ’парыў’ → ’парыў (паветра)’ → ’паветра’ → ’пах, дух’ → ’цяжкі дух, смурод’. Далейшая ступень канкрэтызацыі — імпа́т ’адзежа з-пад хворага’ (Жд. 2), дзе семантычны перанос звязаны, напэўна, са спецыфічным пахам адзення хворага чалавека.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ На́рапкам ’імкліва, нечакана?’: ён паяўляўся нарапкам (Скрыгай). Відаць, з ’ на‑рант‑нам, першапачаткова *на‑рапт‑ кі, параўн. напрасткі і пад., гл. рант ’парыў’, раптам ’нечакана’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)