погоня́тьII сов. (некоторое время) паганя́ць, (долго, неоднократно) папаганя́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пага́ніць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
пага́ню |
пага́нім |
| 2-я ас. |
пага́ніш |
пага́ніце |
| 3-я ас. |
па́ганіць |
пага́няць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
пага́ніў |
пага́нілі |
| ж. |
пага́ніла |
| н. |
пага́ніла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
пага́нь |
пага́ньце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
пага́нячы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
пага́ніць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
пага́ню |
пага́нім |
| 2-я ас. |
пага́ніш |
пага́ніце |
| 3-я ас. |
пага́ніць |
пага́няць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
пага́ніў |
пага́нілі |
| ж. |
пага́ніла |
| н. |
пага́ніла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
пага́нь |
пага́ньце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
пага́ніўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
◎ Пыня́лка ’кіёк для пераймання кацёлкі (у гульні)’ (Шат.), параўн. укр. піняти, пійняти ’пераняць’. Да -пяць (прасл. *jęti), суф. па‑; магчыма, кантамінацыя з пыніць (гл.), ці ад паганяць, параўн. пынять ’паганяць’ (Растарг.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ну́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., на каго і без дап.
Разм. Гаворачы «ну», паганяць каня або падганяць скаціну. Ходзіць, нукае Араты. Танк. Пастухі выганялі ў поле гавяду. Трубілі ў бяроставыя трубы, гралі на жалейках, крычалі і нукалі. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ашты́рыцца ’апынуцца’ (Шат.). Ад штырыць ’штурхнуць’ (Шат.), семантычна як апынуцца, параўн. пыняць ’паганяць’, шпыняць ’падганяць, штурхаць уперад’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паганя́ты ’той, хто паганяе запрэжаных жывёл, возчык’ (ТСБМ, Шат., Гарэц., Яруш.). Да паганяць; першапачаткова залежны дзеепрыметнік на ‑т‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паго́ныч (пагоныш) ’птушка’ (Мат. Гом.). Рус. погоныш ’пастушок, малая балотная курачка’ («свищет по-пастушьи» — Даль). Да гнаць, паганяць: рускі сінонім тлумачыць матывацыю назвы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тача́нка ’лёгкая павозка з адкрытым кузавам’ (ТСБМ, Вруб.): павозкі даўней былі… тачанкі (Маладосць, 1992, 2, 115), перан. ’павозка такога тыпу, забяспечаная кулямётам’ (ТСБМ), ’тачка’ (Ян., ПСл). Укр. тача́нка ’лёгкая павозка’, рус. тача́нка ’тс’. Відаць, арэальнае ўтварэнне на базе прасл. *tačati ’гнаць, паганяць, каціць’, параўн. стараж.-рус. тача́ти ’гнаць, паганяць’, польск. taczać ’каціць’, чэш. táčeti ’круціць, качаць’ (ЕСУМ, 5, 529). Не выключана другаснае збліжэнне з польск. najtyczanka ’від лёгкай павозкі’ (з нямецкай), адкуль Фасмер (3, 49), Трубачоў (Дополн., 4, 29) выводзяць рус. натыча́нка ’лёгкая плённая польская брычка’, тача́нка ’лёгкая павозка’. Гл. і тачаць, тачка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Падны́каць ’кпіць, насміхацца’ (Шпіл.). Няяснае слова з-за адсутнасці параўнаўчага матэрыялу і геаграфічнай прывязкі. Магчыма, балтызм; параўн. літ. panieka ’пагарда да каго-н.’, paniekinti ’аднесціся з пагардай; пакпіць з каго-н.’, niekti ’пагарджаць’. Аднак не выключана і славянскае паходжанне, з *паднукаць ад выкл. ну! (параўн. яшчэ тураў. ны! выкл.), з развіццём семантыкі ’паганяць, падбухторваць’ — ’кпіць, насміхацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)