ліза́цца, ліжуся, ліжашся, ліжацца; заг. ліжыся; незак.
1. Лізаць сябе; лізаць адзін другога. Сабака ліжацца.
2. Разм. зневаж. Цалавацца. — Дар’я Латушка разышлася з Мацеем. А ўжо як .. лізаліся. Дуброўскі. // Разм. неадабр. Вадзіцца, знацца.
3. перан. Разм. Падлізвацца да каго‑н. [Юрка:] — А сам [бацька], дык у той жа дзень пайшоў ды ўсё шчацінне прапіў. На гэта дык ён — маўчыць. А пасля дык ужо ліжацца: можа, кажа, табе, Юрка, новую шапку купіць. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пя́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Тое, што і пята (у 1 знач.).
Пераступаць з наскоў на пяткі.
Паказаць (падмазаць) пяткі (таксама перан.: хутка пабегчы, уцячы). Пяткі лізаць каму-н. (падхалімнічаць перад кім-н.; разм., пагард.). Толькі пяткі блішчаць або заблішчалі (перан.: пра хуткі бег).
2. Тое, што і пята (у 2 знач.; спец.).
|| прым. пя́тачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Лізь, лісь ’пра лізанне’ (мсцісл., полам., Нар. лекс.) — аддзеяслоўныя ўтварэнні. Да лізаць (гл.)..
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лі́зікі ’ласункі’ (Янк. III). Да лізаць (гл.). Экспрэснае ўтварэнне, падобнае па форме да бібікі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лі́зус ’ліслівец’ (паўн.-зах., КЭС) запазычана з польск. lizus ’падхалім’. Да лізаць (Слаўскі, 4, 312–313).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лісь-лісь! ’не есці, а толькі ласавацца’ (полац., Нар. лекс.). З лізь‑лізь! Да ліза́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лізбе́нь ’гультай’ (рагач., Мат. Гом.). Утварылася з *ляж‑ бень з заменам ж > з (магчыма, пад уплывам лізаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бо́ты, ‑аў; адз. бот, ‑а, М боце, м.
1. Абутак з высокімі халявамі (скураны, гумавы і пад.). [Ніна] зняла левы бот і з-пад халявы выняла невялікую паперку — запіску ад Тураўца. Мележ. На будоўлі кожны дзень з’яўлялася сціплая невысокая жанчына ў гумовых ботах і ў цёплай хустцы. Грахоўскі.
•••
Боты-скараходы — у казках: чарадзейныя боты, якія хутка пераносяць на вялікія адлегласці таго, хто іх абуе.
Дурны як бот гл. дурны.
Лізаць боты каму гл. лізаць.
Пад ботам (быць, апынуцца) — апынуцца пад уладай, аказацца ў поўнай залежнасці ад каго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лізу́н 1 ’міфічная істота, якая летам хаваецца ў фасолі, каноплях, гаросе; яна залізвае дзяцей да смерці’ (Др.-Падб., Гарэц., Касп.), укр. паўн.-зах. лизун ’міфічная істота ў выглядзе вялікага звера, якая жыве ў лясах і жарэ людзей’, рус. ярасл., кастрам., цвяр., смал. лизун ’дамавік, які жыве ў падмосці, пад печчу і якім палохалі дзяцей’. Усх.-слав. рэгіяналізм, які ўзыходзіць да прасл. lizunъ, якое з lizati. Да лізаць (гл).
Лізу́н 2 ’той, хто любіць лізаць, лізацца (аб жывёлах)’, ’мужчына, які любіць цалавацца’, ’які любіць прыхарошвацца’ (Шат., Бяльк., Яўс., ТСБМ; міёр., З нар. сл.), ’ліслівец, падхалім’ (Яўс., ТСБМ). Укр., рус. лизун. Да лізаць, лізацца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лызь-мызь ’трохі, лізь-мазь’ (Бяльк.). Да ліза́ць (гл.); мызь (ад мазь!) мае канчатак ‑ызь па аналогіі да першай часткі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)