Вы́брысці ’выйсці’ (Янка Купала, Ванк. дыс.). Да брысці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Купа́лка ’купалка едкая, Erigeron acer L.’ (ТСБМ, Кіс., Касп.), ’кветка, на якой калісьці варажылі на Купалле’ (Жыв. сл.). Гл. купала 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вурзець ’павольна ісці, плесціся’ (Янка Купала, Ванк. дыс.). Няясна; магчыма, звязана з ву́рзаць ’хлябтаць, сёрбаць’ або з ву́рда ’буркаўка, вяртушка’, тады зыходная форма была б *вурдзець ’куляцца, бурчаць’, відаць, гукапераймальнае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Неўнара́й: «Поўнач» не раз у ім схову шукала, «Захад» знаў сілу яго неўнарай» (Купала). Вынікаючае з кантэксту значэнне ’на справе, не на словах’ ’дазваляе звязаць слова з нараіць, раіць (гл.). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туля́ч ‘месяц’ (Сцяшк. Сл.), ‘бадзяга’ (Я. Купала). У выніку семантычнага пераносу ‘бадзяга’ > ‘месяц, які ў хмарах блукае па небе’; варыянтнае да тула́ч (гл.), параўн. ст.-бел. тулаючий і туляючийся ‘які не мае сталага месца’ (ГСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тапе́лец ’чалавек, які ўтапіўся або топіцца’ (ТСБМ). Запазычана літаратурным шляхам (Купала) з польск. topielec ’тс’, ’істота, што жыве ў вадзе і зацягвае туды грэшнікаў; вадзянік’, што ад topiel ’глыбокае месца ў рацэ, у возеры, топкае балота’. Гл. наступныя словы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
купалападо́бны, ‑ая, ‑ае.
Які мае форму купала. Купалападобныя горы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
не́ба, -а, мн. нябёсы, нябёс і нябёсаў, н.
Уся бачная над Зямлёй прастора ў форме купала.
На небе.
◊
Быць на сёмым небе — перажываць, адчуваць вялікую радасць.
Пад адкрытым небам — не ў памяшканні.
Трапіць пальцам у неба (разм., жарт.) — сказаць што-н. неўпапад, недарэчы.
Узнесці да неба — непамерна расхваліць каго-, што-н.
Як гром з яснага неба — раптоўна, зусім нечакана.
Як з неба зваліўся (разм.) —
1) нечакана з’явіўся; раптоўна здарыўся;
2) не разумее таго, што адбываецца навокал.
Як неба і зямля — нічога падобнага, поўная процілегласць.
|| прым. нябе́сны, -ая, -ае.
Н. купал.
Нябесная вышыня.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сухазе́лле ’нейкая расліна (?)’ (Я. Купала), ’цмін пясчаны, Helichrysum arenatum (L.) D. С.’ (гродз., Кіс.; Расл. св.). Магчыма, са спалучэння ⁺cyxo‑ (< *ѕuxъ, гл. сухі) і зелле (гл.), параўн. пустазелле (< + пусто‑зелье); значэнне ’сухі’ адпавядае знешнім фізічным якасцям расліны, параўн. іншыя назвы сухадо́лька, сухалёткі ’тс’ (Расл. св.), польск. suche ziele ’сушаніца’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
скукава́ць, скукую, скукуеш, скукуе; зак.
Разм. Пракукаваць. Скукуе зязюля Адвечнае ку-ку. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)