до́хнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; незак.
Здыхаць, паміраць. Мухі дохнуць. Ад бяскорміцы жывёла дохне.
•••
Мухі дохнуць ад чаго‑н. гл. муха.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
выдыха́ць
‘здыхаць’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
выдыха́ю |
выдыха́ем |
| 2-я ас. |
выдыха́еш |
выдыха́еце |
| 3-я ас. |
выдыха́е |
выдыха́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
выдыха́ў |
выдыха́лі |
| ж. |
выдыха́ла |
| н. |
выдыха́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
выдыха́й |
выдыха́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
выдыха́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
до́хнуць, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., до́хне; дох, -хла; незак.
Паміраць, здыхаць (пра жывёлу, насякомых).
Ад мухамораў мухі дохнуць.
Ад бяскорміцы жывёла дохне.
|| зак. здо́хнуць, здо́хне; здох, здо́хла і (пра многіх) падо́хнуць, -не; -до́х, -хла.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
до́хнуть несов. до́хнуць, здыха́ць;
◊
му́хи до́хнут му́хі до́хнуць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дохнуць, здыхаць
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
◎ Пагі́рдзіцца ’памерці’. Параўн. дырдзіцца ’выцягваць ногі пры смерці’ (Касп.), ’здыхаць’ (вілен., Лаўчутэ, Балтызмы, 108), палес. згʼирдицца, згʼирджувацца ’тс’ (Лысенка, СПГ). Паводле Лаўчутэ (СБ, 109), з літ. dirdintis ’здыхаць, дайсці да канца жыцця’ < ЛгІ( ’лупіць, драць, знімаць скуру, кожу’. Гл. яшчэ дырда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
коле́ть несов.
1. (мёрзнуть) обл. кале́ць, дубе́ць, карчане́ць;
2. (о животных) прост. здыха́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Ны́двіць ’знемагаць, чахнуць’ (Нас., Яруш., Гарэц.). Утварэнне, аналагічнае да підбіць (гл.), відаць, праз назоўнік ⁺ныдви ад пыдзіць (гл.), параўн. жакей ад мокпуць і пад. Нельга выключаць таксама ўплыў літ. nudvėsti ’здохнуць, здыхаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
То́хнуць ’спаць сапучы ці задаючы храпака’ (Нас.), ’гніць ад недахопу паветра’ (брасл., Сл. ПЗБ). Параўн. рус. дыял. то́хлый ’тухлы’, то́хнуть ’здыхаць, дохнуць’. З *тъх‑, генетычна звязанага з тхнуць (< *dъxnǫti) ’патыхаць’, ту́хнуць ’пратухаць’, тхлі́на ’падла’, гл. (Фасмер, 4, 89).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мі́талем, мі́талям, мы́талям, мі́тэлем, мі́целлем ’хутка, у момант, мігам, што ёсць сілы’ (Бяльк., ТС, слонім., Жыв. сл.; жытк., Жыв.; рэч., нараўл., Мат. Гом.; Ян.), драг. му́тылём лізтэ (пра адзенне) ’хутка, ушчэнт рвацца, зношвацца’ (Лучыц-Федарэц). Балтызм. Параўн. mituliuoti ’здыхаць’, ’знікаць’, nu‑mituliuoti ’знікнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)