зара́нак, -нку, мн. -нкі, -нкаў, м.
Тое, што і зара (у 1 і 2 знач.).
З. новага жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
успаро́цца, -пару́ся, -по́рашся, -по́рацца; -пары́ся; зак. (разм.).
1. на што. Тое, што і напароцца (у 1 знач.).
У. на патарчаку.
2. Рана ўстаць, прачнуцца.
Успароўся ні свет ні зара.
|| незак. успо́рвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
авро́ра поэт., уст. аўро́ра, -ры ж.; ра́нішняя (світа́льная) зара́, зара́нка, -нкі ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дагарэ́ць сов., прям., перен. догоре́ть;
све́чкі ~рэ́лі — све́чи догоре́ли;
зара́ ~рэ́ла — заря́ догоре́ла
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ружо́васць, ‑і, ж.
Ружовы колер. Шуст спяшаўся, бо на ўсходзе ўжо разлівала ружовасць ранішняя зара. Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адпала́ць, ‑ае; зак.
Перастаць падаць. Дровы адпалалі. Зара адпалала. // перан. Улегчыся, уціхнуць (пра якія‑н. бурныя падзеі).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Зо́рка ’нябеснае цела’. Рус. зо́рька ’зара’, наўг., бранск. ’зорка’, укр. зі́рка ’зорка’. Параўн. польск. zorza ’зара, зорка’, чэш. zora ’ранішняя зорка’. Памянш. ад зара < зора (ці зоря) з суфіксам ‑к‑а. Параўн. з іншымі суфіксамі балг. зорнѝца, серб.-харв. зорњача, славен. zorníca, zorjeníca ’ранішняя зорка; Венера’. Значэнне зара (гл.) ’ранішняе святло’ дало падставу для дыферэнцыяцыі значэнняў гэтага слова: ’афарбоўка неба’ і ’зорка’. Для далейшай дыферэнцыяцыі важным было замацаванне суфіксальных утварэнняў для назвы адной ранішняй зоркі, а потым і зоркі наогул. Булахоўскі (Труди філол. ф-ту ХДУ, 3, 1956, 62) адзначыў, што ў ст.-рус. адбывалася дыферэнцыяцыя заря ’святло’, зоря ’зорка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зарані́ца, ‑ы, ж.
Паэт. Тое, што і заранка 1. Зара-зараніца гарыць у паднябессі, Залоціць красою разлогі. Пушча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пракі́нуцца, ‑нецца; зак.
1. Зак. да пракідацца.
2. Абл. Прачнуцца. Калі.. [Севярын] пракінуўся — палыхала зара. Святло ахапіла палову неба. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Журэ́ць ’разгарацца’ (Сл. паўн.-зах.). Відаць, кантамінацыя жураць 1 (жураць) і літ. žiorúoti ’тлець, іскрыцца, разгарацца’, на якое ўказвае Сл. паўн.-зах. (2, 160), паколькі слав. хутчэй не дае значэння ’разгарацца’. Літ. слова Фрэнкель (1312) узводзіць да žarà ’зара’, якое суадносіцца са слав. зара.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)