ужа́ць сов.

1. смочь жать;

гэ́тым сярпо́м не ўжнешэ́тим серпо́м не смо́жешь жать;

2. (некоторое количество) сжать, нажа́ть;

за гадзі́ну шмат ужа́лі — за час мно́го сжа́ли;

у. травы́ — нажа́ть травы́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сжатьII сов. (к жатьII) зжаць, мног. пажа́ць, пазжына́ць;

сжать всю рожь зжаць (пажа́ць) усё жы́та.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Жаць1, жну ’убіраць расліны, зразаючы сцёблы’. Рус. жать, укр. жа́ти, польск. żąc, ’в.-луж. уст. žęć, žnyć, н.-луж. žeś ’тс’, палаб. zanai ’жатва’, чэш. žíti, žnouti, славац. žať, балг. жъ̀на, макед. жнее, серб.-харв. же̏ти, славен. žéti ’жаць’. Ст.-сл. жѧти, ст.-рус., ст.-бел. жати ’тс’. Прасл. *žęti, *žьną ’тс’ мае ў адрозненне ад іншых і.-е. моў спецыялізаванае значэнне. І.‑е. корань *g​hen‑(ə)‑ меў, паводле Покарнага (1, 491), значэнне ’біць’ і суадносіцца са слав. словам гнаць (гл.), а таксама з літ. genė́ti ’ачышчаць голле са ствала’ (Траўтман, 85), ст.-іран. ǰain‑ti ’ўбіваць’, нарв. дыял. gana ’ссякаць галлё з дрэва’ і інш. Фасмер, 2, 60; Скок, 3, 678; Махэк₂, 728; БЕР, 1, 565; Шанскі, 1, Ж, 279; Ваян, RÉS, 41, 1962, 59–60. У бел. прадстаўлены вытворныя жатва, жнец, жняя, жніво, вядомыя, відаць, яшчэ ў праславянскі перыяд, і шэраг іншых. Пра ст.-бел. значэнні і вытворныя гл. Шадурскі, дыс., 315–319.

Жаць2, жму ’ціснуць, праць’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. жать, укр. жа́ти, польск. żąc ’ціснуць’, в.-луж. žimać ’выціскаць’, н.-луж. žeś, žmeś, žḿuś, ’ціснуць’, чэш. žmoliti, славац. žmoliť ’ціскаць, церці’, славац. žmyknúť ’вылушчыць шляхам сціскання’, балг. жъмка, серб.-харв. же̑ти, же́ти ’сціскваць’, славен. žę̑ma ’прэс’, ožę̑mati, ę́ti ’ціснуць, сціскваць’. Ст.-сл. съжѧти ’сціскваць’, ст.-рус. жати ’тс’ (зафіксавана з XVII ст.). Прасл. *žęti, *žьmǫ ’ціснуць’ да і.-е. кораня *gem‑ ’хапаць, сціскваць’ (літ. gùmulas ’куля’, gãmalas ’снежная куля; кусок хлеба, мяса’, лат. gumt ’хапаць’, грэч. γέντο ’схапіў’, γέμω ’я поўны’, нарв. kams ’галушка’ і інш.). Роднаснае слав. утварэнне з іншым вакалізмам гамёлак, гамёлка ’вялікі кавалак (хлеба, сыру)’ (гл.). Фасмер, 2, 59; Шанскі, 1, Ж, 278; БЕР, 1, 565; Покарны, 1, 368–369; Скок, 3, 678–679; Траўтман, 88. Сцвярджэнне Крукоўскага (Уплыў, 33), быццам кораня ‑жм‑ няма ў бел. мове, неабгрунтаванае.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

му́ляць несов.

1. (причинять боль) тере́ть; жать;

бот му́ляе — сапо́г трёт (жмёт);

2. (каму, чаму) перен. беспоко́ить (кого, что);

яму́ му́ляла яшчэ́ не́йкая рабо́та — его́ беспоко́ила ещё кака́я-то рабо́та

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паці́снуць сов.

1. нажа́ть; надави́ть;

п. кно́пку званка́ — нажа́ть (надави́ть) кно́пку звонка́;

2. (руку) пожа́ть;

3. (смять многое) передави́ть;

4. (жать нек-рое время) пожа́ть, подави́ть;

п. вінагра́д — пожа́ть (подави́ть) виногра́д;

5. разг. (отодвигая, прижать к чему-л.) потесни́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жа́тьсяI несов.

1. (тесниться) ці́снуцца;

2. (ёжиться) ку́рчыцца, сціска́цца;

3. (прижиматься, льнуть) тулі́цца, прыціска́цца, хіну́цца;

4. (мяться, стесняться) разг. му́ляцца;

жа́лся, не зна́я, что отве́тить му́ляўся, не ве́даючы, што адказа́ць;

5. перен. (скупиться) разг. скупі́цца, ці́снуцца, гну́цца;

жмётся, то́чно скря́га ці́снецца (гне́цца), як скна́ра;

6. страд. ці́снуцца, ці́скацца; см. жатьI.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пяць I числит. пять;

пяць у пяць — пя́тью пять;

у пяць разо́ў — в пять раз, впя́теро;

ні ў пяць ні ў дзе́сяць — ни туда́ ни сюда́; ни так ни э́так;

ве́даць як свае́ пяць па́льцаў — знать как свои́ пять па́льцев

пяць II несов., разг. (создавать напряжение) жать;

пінжа́к пне ў пляча́х — пиджа́к жмёт в плеча́х

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

душы́ць I несов.

1. (жать, раздавливать) дави́ть; (ягоды и т.п. — ещё) мять;

2. (убивать) души́ть, дави́ть, уда́вливать;

3. перен. (притеснять, усмирять) души́ть, подавля́ть;

д. паўста́нне — души́ть (подавля́ть) восста́ние;

4. (каго, што) перен. тяготе́ть (над кем, чем), души́ть;

5. перен. дави́ть, тесни́ть; души́ть;

у грудзя́х ду́шыць — грудь да́вит (тесни́т);

ка́шаль ду́шыць — ка́шель да́вит (ду́шит)

душы́ць II несов. (духами) души́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тесни́ть несов.

1. (сжимать) сціска́ць; (жать) ці́снуць; (оттеснять) адціска́ць;

тесни́ть друг дру́га в толпе́ сціска́ць (ці́снуць) адзі́н аднаго́ ў нато́ўпе;

сапо́г тесни́т но́гу бот ці́сне нагу́;

2. (заставлять отступать) адціска́ць; цясні́ць; адцясня́ць;

тесни́ть врага́ адціска́ць (цясні́ць, адцясня́ць) во́рага;

3. (спирать) сціска́ць, душы́ць; займа́ць;

го́ре тесни́т грудь го́ра сціска́е гру́дзі;

в груди́ тесни́т безл. гру́дзі сціска́е;

тесни́т дыха́ние безл. сціска́е (займа́е) дух.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ба́ба ж.

I

1. (мать отца или матери) ба́бушка; ба́бка; ба́ба;

2. (старая женщина вообще) ба́бушка, стару́ха; ба́ба;

3. разг. (замужняя женщина) ба́ба, заму́жняя же́нщина;

4. разг. (женщина вообще) ба́ба;

~бы пайшлі́ жаць — ба́бы пошли́ жать;

5. разг. (жена) ба́ба, жена́;

мая́ б. прыбра́лася як на вясе́лле — моя́ ба́ба (жена́) наряди́лась как на сва́дьбу;

6. разг., уст. (женщина, оказывающая помощь при родах) повива́льная ба́бка, повиту́ха;

7. разг., ирон. (о мужчине) ба́ба;

«Смяле́й, не будзь ба́бай», — сказа́лі яму́ — «Смеле́е, не будь ба́бой», — сказа́ли ему́;

каме́нная б.археол. ка́менная ба́ба;

снегава́я (сне́жная) б. — сне́жная ба́ба;

бой-б., хват-б. — бой-ба́ба;

база́рная б. — база́рная ба́ба;

хто ба́бе не ўнук?погов. кто ба́бушке не внук?;

не ме́ла б. кло́пату, (дык) купі́ла парася́погов. не́ было печа́ли, (так) че́рти накача́ли; не име́ла ба́ба хлопо́т, так купи́ла поросёнка;

б. з во́за, каню́ лягчэ́йпосл. ба́ба с во́за, кобы́ле ле́гче

II тех. ба́ба

III кул. ба́ба, кули́ч м.

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)