сты́мул, ‑у, м.
Пабуджальная прычына, якая падахвочвае на ажыццяўленне чаго‑н. Стымул росту. Стымул павышэння прадукцыйнасці працы. □ Паспяховае і справядлівае вырашэнне нацыянальнага пытання ў СССР на аснове прынцыпаў марксізма-ленінізма дало новы стымул вызваленчай барацьбе народаў каланіяльных і залежных краін. «Звязда». [Ліннік:] — Культурна-асветная работа ёсць найвялікшы стымул ва ўмацаванні працоўнай дысцыпліны. Савіцкі.
[Лац. stimulus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хмялі́ць, ‑ліць; незак., каго.
Разм. Рабіць п’яным, ап’яняць. Вось князеў стол на сто персон У бузіне каля сцяны. Калісьці ён не меў цаны, Хмяліў і цешыў шляхту. Бажко. // перан. Прыходзіць у стан узбуджанасці, захаплення. Нешта яе [Зоську] хмяліла, трывожыла: яна знайшла для сябе новае ў злосці — гэта дало ёй апору і сілу. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абда́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзі́м, -дасце́, -даду́ць; -да́ў, -дала́, -дало́; -да́дзены; зак., каго-што.
1. Абліць, абсыпаць, абвеяць адразу вялікай колькасцю чаго-н. з усіх бакоў.
А. гладыш варам.
Халодны вецер абдаў хлопчыка.
2. перан. Ахапіць, авалодаць (пра пачуццё, перажыванне і пад.).
Раптам абдало (безас.) яго нейкай незнаёмаю трывогай.
◊
Як варам абдало (разм.) — аб прыліве крыві да твару, выкліканым хваляваннем, адчуваннем няёмкасці.
|| незак. абдава́ць, -даю́, -дае́ш, -дае́; -даём, -даяце́; -даю́ць.
|| звар. абда́цца, -да́мся, -дасі́ся, -да́сца; -дадзі́мся, -дасце́ся, -даду́цца; -да́ўся, -дала́ся, -ло́ся.
|| незак. абдава́цца, -даю́ся, -даёшся, -даёцца; -даёмся, -даяце́ся, -даю́цца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
эффе́кт в разн. знач. эфе́кт, -ту м.;
рассчи́танный на эффе́кт разлі́чаны на эфе́кт;
лека́рство не́ дало никако́го эффе́кта ле́кі не далі́ нія́кага эфе́кту;
световы́е эффе́кты светлавы́я эфе́кты;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Абыва́цель (БРС) < рус. обыватель. Нядаўняе і эфемернае запазычанне (Мартынаў, SlW, 69). Польскі ўплыў выключаны па семантычных прычынах. Польск. obywatel ’грамадзянін’ дало ст.-бел. обыватель (XVI ст.) — Крыўчык, Межресп. конф., 14.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нада́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзі́м, -дасце́, -даду́ць; нада́ў, -дала́, -дало́; нада́й; -да́дзены; зак.
1. што. Даць, прыдаць чаму-н. якую-н. форму, выгляд, якасць, уласцівасць і пад.
Н. пастанове сілу закона.
Н. сур’ёзны выраз твару.
2. што. Прысвоіць каму-н. званне, надзяліць паўнамоцтвамі і пад.
Н. званне заслужанага дзеяча навукі.
Н. чын маёра.
3. што. Выявіць у якой-н. форме.
Н. гліне форму гаршка.
4. перан., што. Аднесціся, паставіцца пэўным чынам да чаго-н.
Н. вялікае значэнне гэтаму выпадку.
5. што і чаго. Павялічыць, зрабіць больш прыкметным што-н. у кім-, чым-н.
Н. рашучасці абмеркаванню падзеі.
|| наз. нада́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
О́птам ’вялікай колькасцю’ (ТСБМ). Параўн. «оптам і ў розніцу». Запазычана з рус. оптом, якое з *обьт. Форма оптам адлюстроўвае творцы склон (Фасмер, 3, 147; КЭСРЯ, 311), *обьт — дало рус.-ц.-слав. общий.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Карзу́н ’кабан’ (Гарэц.). Параўн. кнорез (гл.) ’кабан’. Вытворнае ад корнарезун магло ператварыцца ў карзун. Славянскія паралелі да кнораз вельмі разнастайныя, што тлумачыцца іх амаль поўнай дээтымалагізацыяй. Упадабнснне да суфіксальных форм дало таксама карзюк (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
раскру́тка, ‑і, ДМ ‑тцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. раскручваць — раскруціць (у 1 знач.).
2. Разм. груб. Аб празмернасці ў чым‑н. (гульні, працы, уздзеянні і пад.). Прыціх быў Леўкін на нейкі час, а цяпер зноў дае раскрутку. Дадзіёмаў. І.. да Бабра дайшло — Ён даў такую з Ліскаю раскрутку, Што папаўзлі неверагодныя ўжо чуткі. Валасевіч. [Мятліцкі:] — А ты чаго кіслы? Начальства дало раскрутку? Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прада́ць, ‑дам, ‑дасі, ‑дасць; ‑дадзім, ‑дасце, ‑дадуць; пр. прадаў, ‑дала, ‑дало; заг. прадай; зак., каго-што.
1. Аддаць за пэўную плату. [Гарасім] хацеў прадаць зямлю, а грошы раздаць бедным. Чарнышэвіч.
2. Выдаць каго‑н., здрадзіць каму‑, чаму‑н. Не прадам свой народ я ніколі, Беларусь у баях адстаю. Астрэйка. [Ткачук:] — І знаеш, думаў я, думаў і надумаўся схадзіць усё ж уначы да Мароза. Няўжо, думаю, ён прадасць мяне? Быкаў.
•••
Спаць як пшаніцу прадаўшы гл. спаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)