але́шнікавы, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да алешніку. На алешнікавым узгорку выбралі месца, каб будаваць першы барак для рабочых. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

стальва́га, ‑і, ДМ ‑вазе, ж.

Трайны барак (ворчык) для параконнай запрэжкі. Я наганяў гнедага каня, прычэпленага пастромкамі за стальвагі дышля. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пакаўны́, ‑ая, ‑ое.

Тое, што і пакоўны. Недалёка ад Барак у чыстым полі адзінока стаялі пакаўное панскае гумно і старая хата. С. Александровіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

како́ра, ‑ы, ж.

Спец. Ніжняя частка камля хвойнага дрэва разам з перпендыкулярным да яго вялікім коранем, якая выкарыстоўваецца для будаўніцтва барак. // Наогул вывернутае з коранем дрэва; карчага.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Аба́рак ’валік у плузе або возе’ (КСТ) < ст.-польск. bark ’тс’ (да польск. barki ’плечы’). Параўн. абарак або каромысʼол ’прыстасаванне для прыпрагання каня’ (КТС). Гл. Мартынаў, SlW, 68, і барак.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

паро́блены, ‑ая, ‑ае.

1. Зроблены — пра ўсё, многае. Там на паляне быў пабудаваны барак для работнікаў фермы, пароблены кашары для жывёлы. Сабаленка.

2. Разм. Запэцканы, замазаны — пра ўсё, многае. Паробленыя ў гразь рукі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Байра́к 1 ’сухое рэчышча ў яры’ (Яшкін), таксама буйра́к (ст.-бел. байрак ’сухое рэчышча’, з XVII ст.; Булыка, Запазыч.). Рус. баера́к, буера́к, байра́к, боера́к, бара́к ’яр, роў і г. д.’, укр. байра́к, байра́ка ’лясок у яру і г. д.’ Відаць, запазычанне з цюрк. моў: тур. bayir ’узгорак, грудок, схіл гары (парослы дрэвамі)’, карай, bajrak ’гара, узгорак’. Гл. Фасмер, 1, 104, 231 (там і агляд літ-ры). Аб далейшым развіцці значэння гэтага слова гл. пад байра́к 2.

Байра́к 2 ’месца, зарослае бур’янам’ (Булг.). Мабыць, вынік дэградацыі геаграфічнага тэрміна байра́к (гл. байра́к 1) на беларускай тэрыторыі (аб магчымых прычынах гл. пад байра́к 3). Але параўн. і польск. дыял. baraki ’густыя зараснікі’.

Байра́к 3 ’дрэннае, пустое’ (Мат. конф. МГПИ, 1966, 10: Адна́ хво́я до́бра, смалі́ста, друга́я — байра́к). Як відаць з кантэксту, справа ідзе аб дрэнным дрэве. Параўн. польск. bajrak ’кручкаватая сасна’. Відаць, рэзультат дэградацыі слова байра́к ’яр’ (гл. байра́к 1). Развіццё семантыкі: ’яр, яр з лесам, борам’ → ’лес, бор’ → ’дрэвы пэўнага выгляду’ (адносна хістання значэння ў слове байра́к гл. Талстой, Геогр., 101). Паколькі Беларусь і Польшча знаходзяцца на перыферыі пашырэння геаграфічнага тэрміна байра́к, то там лёгка развіваюцца другасныя, пераносныя значэнні.

Байра́к 4 ’склеп’ (Мат. конф. МГПИ, 1966, 10). Відавочна, трансфармацыя слова бара́к ’барак’ (да фанетыкі параўн. рус. дыял. байрак ’бальнічны барак’).

Байра́к 5 ’благі чалавек’ (Булг.). Няяснае слова. Можна думаць пра запазычанне з цюрк. моў. Параўн. укр. дыял. байра́к ’сабака-аўчарка’ (< тур.), балг. бара́к ’лахматы сабака або чалавек; брудны чалавек’ (< тур. barak, гл. Макарушка, Словар, 4; БЕР, 1, 33). Аднак, магчыма, ёсць сувязь і з байра́к 3 (’дрэннае дрэва’ → ’дрэннае, пустое’ → ’дрэнны чалавек’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ба́рачны, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да баркі. Барачны каркас. // З якога робяць баркі. Барачныя драніцы.

бара́чны, ‑ая, ‑ае.

Які мае адносіны да барака, уласцівы бараку. Барачны калідор. Барачнае жыццё. // Які па выгляду нагадвае барак. Будыніна барачнага тыпу.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прасушы́цца, ‑сушуся, ‑сушышся, ‑сушыцца; зак.

Стаць сухім, поўнасцю высахнуць. Падушка прасушылася. // Прасушыць сваё адзенне, абутак. [Дзед:] — А лапці — яны па сухому добры абутак. У снезе ж лапаць, як грыб гнілы. Вернешся на начлег у халодны барак. Прасушыцца няма дзе. Якімовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Во́рчык 1 ’барак, пры дапамозе якога запрагаюць каня ў плуг; брусок з жалезным крукам на сярэдзіне, за які зачэпліваюцца пастронкі’ (БРС, КТС, Нас., Касп., Гарэц., Бяльк., Др.-Падб., Мядзв., Сцяшк.). Рус. о́рчик ’перакладзіна, барак для пастронкаў вупражы каня’, укр. во́рчык, польск. orczyk ’тс’. Запазычана з с.-в.-ням. ortschit, н.-в.-ням. Ortscheit ’тс’ праз польск. мову (Міклашыч, 225; Мацэнаўэр, 265; Більфельдт, 29). С.-в.-ням. слова ўтворана з ort ’вастрыё, канец’ і schit ’палена’ (Фасмер, 3, 155). Праабражэнскі (1, 659) дапускае магчымасць зваротнага ўздзеяння польск. orczyk на ням. і набліжае орчик да арчак (гл.), о́рчак ’лука, драўляны каркас сядла’, што менш верагодна.

Во́рчык 2 ’прыпрэжаны конь’ (Мат. Гом.). Гл. варчык.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)