менаві́та, часціца.
Тое, што і іменна. [Марына Паўлаўна] не зманіла — яна ў гэту хвіліну ўжо сапраўды была ўпэўнена, што едзе менавіта заўтра. Зарэцкі. Валерык і сам дакладна не ведаў, дзе менавіта і што робіць яго бацька. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сабе (без націску) часціца. Ужываецца пры дзеясловах або займенніках для падкрэслівання, што дзеянне адбываецца спакойна, незалежна, з задавальненнем; таксама з выказваннем дакору (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Гл. сябе.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
А́слі ’ці, хіба’ (Нас., Гарэц.), рус. смал., пск. асли ’тс’, макед. асли ’сапраўды’, балг. аслъ ’тс’, серб.-харв. асли ’тс’: Паўднёваславянскія словы лічаць запазычанымі з турэцкай, дзе з арабскай (БЕР, 1, 18; Скок, 1, 66), што не выклікае сумненняў адносна прыметнікавага ўжывання. Беларускае і рускае словы з а‑сь‑ли, дзе а — часціца, тая ж, што ў але, або; сь — указальны займеннік; ли — пытальная часціца. Параўн. асечка (< ась), рус. ась, чэш. asi, польск. atoli (параўн. ат з атъ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нябо́сь, часціца ў знач. пабочн.
Разм. Ужываецца для ўзмацнення зместу выказвання ў значэнні: напэўна, відаць; ужо ж вядома. [Гаспадыня:] — А мае вы небажаткі, а мае саколікі... Замарыліся, нябось. С. Александровіч. [Бацька:] — Лажыся спаць, кажу! Заўтра, нябось, не дабудзішся цябе! Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Во́сьдзека, восьдзечка ’вось тут, блізка’ (Шат.). З вось + дзе + ка, дзе ‑ка — вядомая пры ўтварэнні прыслоўяў часціца; ‑ч‑ перад ‑ка надае прыслоўю ласкальны характар (Карскі 2-3, 68 і наст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ды злучнік, часціца. Відавочная, фанетычная па паходжанню варыяцыя злучніка і часціцы да (гл.); параўн. Трубачоў, Эт. сл., 4, 180. Сюды адносяцца і камбінацыі тыпу дый (< ды + i), дык (< ды + к).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хай, часціца і злучн.
Разм.
1. часціца. Тое, што і няхай (у 1–3 знач.). Хай злыдні над намі скрыгочуць зубамі — Любі сваю ніву, свой край. Купала.
2. злучн. Тое, што і няхай (у 4 знач.).. Чалавеку заўсёды хочацца думаць аб прыемным, хай нават прыемнага адна кропля. Каршукоў.
•••
Не ў гнеў (крыўду) хай будзе сказана гл. быць.
Хай адсохнуць (у мяне) рукі і ногі гл. адсохнуць.
Хай ён (яна, яно) згарыць гл. згарэць.
Хай сабе гл. сабе.
Хай яно гарам гарыць гл. гарэць.
Хай яно запаветрае гл. запаветраць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
маўля́ў, часціца.
Разм. Ужываецца пры ўскоснай перадачы чужой уяўнай мовы. Дзед ганарыўся галубамі: маўляў, ні ў каго няма такіх разумных птахаў, як у яго... Сабаленка. На прыступках Алесь затрымаўся. Махнуў рукой сябрам, якія чакалі яго, маўляў, зараз прыйду. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
та́к-такі, часціца.
Разм.
1. супраціўная. Аднак, усё-такі, усё ж. Імкнулася скончыць работу ў тэрмін, так-такі і не скончылі. □ [Шура:] — Скінуў немцам два паравозы. — Так-такі два? Навуменка.
2. сцвярджальная. На самай справе, сапраўды. Задума так-такі і засталася задумай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
-ко́лечы, часціца.
Абл. Ужываецца ў спалучэнні з пытальна-адноснымі займеннікамі і займеннікавымі прыслоўямі і надае ім значэнне неазначальнасці, напрыклад: хто-колечы, што-колечы, дзе-колечы, як-колечы. — Кажу табе, Рыгор, нічога.. Я як-колечы, а ты.. а табе будзе месца... Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)