залямантава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак.
Пачаць лямантаваць. // З лямантам прагаварыць. Тут раптам суседскія дзеці як залямантуюць пад акном: — Дзядзька, вашы цяляты ў шкоду залезлі! Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыро́д ’патомства’ (ТС), сюды ж таксама пріро́д ’ураджай, ураджайнасць’ (Юрч. СНС). Рус. пск. приро́д ’род; патомства, дзеці, нашчадкі’, урал. приро́д ’прыплод’, параўн. укр. природи́ти ’ўрадзіць’, прирі́док ’прыроджаная ўласцівасць’. Нулявы дэрыват ад *прырадзі́ць < радзі́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пю́пікі ’маладая асака’ (Сцяшк. Сл.). Гукапераймальнае ўтварэнне (з кончыкаў маладой асакі дзеці робяць пішчалкі), параўн. нюнькі ’лотаць балотная’ (гл.), зыходным можа быць прасл. *ріра ’пішчалка’, *pipati ’пішчаць, пікаць’, параўн. літ. pypti ’тс’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
звалачы́, -лаку́, -лачэ́ш, -лачэ́; -лачо́м, -лачаце́, -лаку́ць; -ло́к, -лакла́, -ло́; -лачы́; -ло́чаны; зак., каго-што (разм.).
1. Цягнучы, зняць з чаго-н.
З. мех з воза.
2. Валочачы, знесці ў адно месца.
З. галлё ў кучу.
3. Знесці куды-н. далёка.
Дзеці звалаклі граблі.
|| незак. звалака́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
апо́ра, -ы, ж.
1. Тое, на што можна абаперціся, што служыць для падтрымкі чаго-н.
А. для моста.
Плошча апоры.
2. перан. Дапамога, сіла, што падтрымлівае каго-, што-н.; падтрымка.
Дзеці — а. для бацькоў у старасці.
3. перан. Зыходны пункт, аснова чаго-н.
Вопыт папярэднікаў — а. для далейшых даследаванняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
параўня́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца; зак., з кім-чым.
1. Рухаючыся, аказацца на адной лініі з кім-, чым-н.
Сонца параўнялася з вершалінамі дрэў.
2. Стаць роўным, аднолькавым.
Дзеці параўняліся з бацькам.
3. Стаць нароўні з кім-, чым-н. у якіх-н. адносінах.
Нам цяжка п. з ёй у стараннасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панаця́гваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. што. Нацягваючы, напяць усё, многае.
П. вяроўкі.
2. што. Надзець на сябе многа чаго-н., накрыцца чым-н. — пра ўсіх, многіх (разм.).
Дзеці панацягвалі на сябе коўдры.
3. чаго. Прыцягнуць, прынесці за некалькі прыёмаў вялікую колькасць чаго-н. (разм.).
П. галля.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзіця́ і дзіцё, дзіцяці, ДМ дзіцяці, Т дзіцем і дзіцём, н.; мн. дзеці, дзяцей.
1. Малалетні хлопчык або дзяўчынка (ад нараджэння да падлеткавага ўзросту). Выхоўваць дзяцей. Дзеці дашкольнага ўзросту. □ Між вялікіх лазяць дзеці, Так, як мышы між снапоў. Крапіва. Дзіця не заплача — матка не здагадаецца. Прыказка. Дзе многа нянек, там дзіця без носа. Прыказка. // Пра наіўнага, нявопытнага чалавека. — [Паўлік] папаўся ў лапы агіднага чалавека. Ён жа яшчэ дзіця тады быў. Чорны.
2. Сын або дачка (незалежна ад узросту). Матчына сэрца гатова ўсім ахвяраваць дзеля любага дзіцяці свайго. Бядуля. Як сыдземся ўсе на свята — Васьмёра дзяцей дарослых — Становіцца цеснай хата Ад падарункаў розных. Гілевіч. // Дзіцяня ў жывёл, птушак. Жалобна ціўкала нейкая маленькая птушка, мабыць шукала сваіх сябровак ці дзяцей. Шамякін. І сава хваліць сваё дзіця. Прымаўка.
3. чаго. Пра чалавека, які засвоіў характэрныя рысы свайго асяроддзя, эпохі і пад. Дзіця свайго часу. □ Гэтыя дзеці вады хоць і жывуць морам, але рыбакамі назваць іх нельга. Маўр. Мы дзеці рэвалюцыі, Кастрычніка сыны! Дудар.
•••
Горкае (зялёнае) дзіця — пра наіўнага, нявопытнага маладога чалавека.
Не дзяцей хрысціць каму з кім гл. хрысціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разлютава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., каго.
Прывесці ў лютасць. Дзеці разлютавалі сабаку. □ [Зелянюк:] — Ты, Карызна, гаворыш не таму, што ўпэўнены ў гэтым.. — Гэтыя словы.. разлютавалі Карызну. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сусе́даў, ‑ава.
Які належыць суседу, мае адносіны да суседа. Суседавы дзеці. □ [Арцём:] — Мне і не снілася, што патраплю на вяселле! О, на суседавым вяселлі пагуляць прыемна! Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)