Скары́нка ‘цвёрды вонкавы слой хлеба, пірага і пад.’, ‘верхні зацвярдзелы слой чаго-небудзь’ (ТСБМ, Ласт., Шат., Гарэц., Касп., Стан., Бяльк., Мядзв., Варл., Пятк. 2, Др.-Падб., Байк. і Некр., Шн. 2, Сл. ПЗБ), скоры́нка ‘тс’ (пруж., Сл. ПЗБ), скары́на ‘тс’ (Нас.), сюды ж уласнае імя Скары́на (Стан.), ст.-бел. скорина ‘тс’ (XVII ст., Козыраў, Очерки, 155). Укр. скори́на, рус. смал., пск. скори́нка ‘тс’. Дэрыват з суф. ‑ін(к)а ад скора (гл. скорка) < *(s)kora ‘кара, скура’, якое потым, відаць, было выціснута паланізмам скура. Суадносіцца з прасл. *korina, гл. ЭССЯ, 11, 70.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ты́цяты ‘рабіць што-небудзь, пераходзячы з месца на месца’ (кам., ЖНС); 3‑я ас. адз. л. ты́цяе ‘цягнецца, пляцецца, ціха ідзе’ (Бес.). Няясна; магчыма, роднаснае чэш. tejcet ‘бадзяцца, швэндацца, ацірацца, лазіць (з месца на месца)’ — старачэшскае ў адносінах да яго (у выніку падаўжэння ъ > y) было б ⁺tycěti (Махэк₂, 638). Да прасл. *tekti, адкуль цячы (гл.). Семантычна суадносіцца з ты́цаті ‘шукаць’ (Сл. Брэс.), якое, аднак, бліжэй да ўкр. ти́цяти, ти́цькати ‘біць заднімі нагамі’, серб. ти́цаты ‘датыкацца’, славац. tycať ‘торкаць’, што да прасл. *tycati, *tъknǫti (ЕСУМ, 5, 566, 577), гл. тыц.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гнеў (род. гне́ву) м.
1. гнев, негодова́ние ср.;
2. разг. оби́да ж. (чаще переводится конструкцией с гл.);
яго пакрытыкава́лі, дык ко́лькі гне́ву было́ — его́ покритикова́ли, так он стра́шно разоби́делся;
◊ змяні́ць г. на мі́ласць — смени́ть гнев на ми́лость;
не ў г. хай бу́дзе ска́зана — не в оби́ду будь ска́зано
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
парася́ и парасё, -ся́ці ср. поросёнок м.;
◊ хто п. ўкраў, таму́ ў вуша́х пішчы́ць — погов. на во́ре ша́пка гори́т;
свінні́ не да парася́т, калі́ яе́ сма́ляць — погов. свинье́ не до порося́т, ко́ли её па́лят;
не ме́ла ба́ба кло́пату, (дык) купі́ла п. — погов. не́ было печа́ли, (так) че́рти накача́ли
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дух, -у і -а, м.
1. -у. Свядомасць, мысленне, псіхічныя здольнасці, тое, што прымушае да дзеянняў, дзейнасці; пачатак, што вызначае паводзіны, дзеянні.
У здаровым целе здаровы д.
2. -у. Унутраная маральная сіла.
Высокі баявы д.
Ваяўнічы д.
3. -а, мн. -і, -аў. У рэлігійна-містычных уяўленнях: бесцялесная звышнатуральная істота.
Святы д.
Злы д.
Нячысты д.
4. -у, перан., чаго. Змест, сапраўдны сэнс, адметная адзнака чаго-н.
Па духу закона.
Адчуць д. часу.
5. -у. Тое, што і дыханне (разм.).
Д. займае.
Д. перавесці.
6. -у. Тое, што і паветра (разм.).
Лясны д.
7. -у. Тое, што і пах (разм.).
Цяжкі д.
◊
Выматаць духі (разм.) — давесці да знямогі.
Духу баяцца (разм.) — адчуваць страх пры адным упамінанні каго-н.
Каб і духу чыйго не было (разм.) — аб рашучым патрабаванні чыйго-н. выдалення.
Падаць духам — траціць надзею, адчайвацца.
Святым духам (разм., жарт., іран.) — невядома чым, нічым (жыць, існаваць).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нагна́ць, -ганю́, -го́ніш, -го́ніць; -гані́; -гна́ны; зак.
1. каго-што. Ідучы, едучы і пад., дагнаць.
Н. уцекача.
2. перан., каго-што. Дагнаць каго-н. у поспехах, развіцці, выніках.
Н. таварышаў па вучобе.
3. што і без дап. Выканаць тое, што не было зроблена ў свой час.
Н. упушчанае.
4. каго-чаго, што. Сагнаўшы, сабраць у адным месцы.
5. часцей безас., што і чаго. Прыгнаць, нанесці (пра дождж, снег і пад.).
Вецер нагнаў хмар.
Не нагнала б (безас.) дажджу.
6. перан., што і чаго. Унушыць каму-н. якое-н. пачуццё.
Н. страху.
Н. смутку.
7. што і чаго. Выклікаць рэзкае павелічэнне якім-н. спецыяльным прыёмам.
Н. тэмпературу.
8. што і чаго. Нацерці.
Н. мазалёў.
9. што. Набіць што-н. на што-н.
Н. абручы на бочку.
10. чаго. Нагатаваць перагонкай.
Н. бочачку спірту.
◊
Нагнаць аскому (разм., неадабр.) — адчуць непрыемнасць ад чаго-н. збітага, нуднага.
|| незак. наганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
калі́, прысл. і злуч.
1. прысл. пыт. У які час?
К. ж вы прыйдзеце? К. гэта будзе?
2. прысл. неазнач. Калі-небудзь.
Ці чуў ты к. такое? 3. прысл. неазнач. У няпэўны будучы час. Заходзь к. да нас.
4. прысл. азнач. Ужыв. як абстрактнае абазначэнне часу (звычайна ў спалучэнні з часц. «вось»).
Вось к. мне трэба было вярнуцца.
5. злуч. часавы. Ужыв. ў пачатку даданага сказа і выражае:
а) частковае або поўнае супадзенне ў часе дзеяння галоўнага і даданага сказаў; у той час як.
К. ўзышло сонца, мы ўжо былі дома;
б) паслядоўнасць дзеяння; пасля таго як.
Я надта перапужалася, к. пачула такое;
в) паўтаральнасць дзеяння (часта са словамі «заўсёды», «кожны раз» і інш.).
Мы заўсёды рады, к. вы прыязджаеце да нас.
6. злуч. умоўны. Выражае рэальную ўмову здзяйснення, існавання чаго-н.
К. працаваць, дык працаваць.
К. глянеш з пагорка, то ўсё ўбачыш як на далоні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
каву́н, ‑а, м.
1. Расліна сямейства гарбузовых з ляжачымі сцёбламі і вялікімі салодкімі пладамі. На палях, апрача пшаніцы, рассцілаюцца цэлыя лясы сланечніку, палеткі кавуноў, дыняў, агуркоў. Пестрак.
2. Круглы сакавіты плод гэтай расліны з салодкай мякаццю чырвонага колеру. У хаце было чыста і прыбрана. На стале ляжалі спелыя дыні, кавуны. Няхай.
[Укр. кавун з цюрк.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каняня́ і канянё, ‑няці; мн. ‑няці, ‑нят; н.
Разм.
1. Пра маларослага непрыгляднага каня. — Канянё было ў мяне хоць дужае, але гультаяватае — ідзе сабе памалу і, хоць ты зарэж яго, не пабяжыць. Бядуля. Аднойчы раніцай я прачнуўся і ўбачыў на двары нейкае малое заморанае каняня. Дамашэвіч.
2. Тое, што і жарабя.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грыва́сты, ‑ая, ‑ае.
Разм. З вялікай грывай (у 1 знач.). Чуваць было вызвоньванне званочкаў, якімі былі абвешаны грывастыя шыі чорных коней. Пестрак. З-за дрэў пазіралі лютыя тыгры, грывастыя львы і малпы. Грамовіч. // Падобны на грыву, у форме грывы. Праз белае воблака пары прабіўся агонь і грывасты слуп чорнага дыму. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)