ла́дан, ‑у, м.

Пахучая смала некаторых трапічных дрэў (выкарыстоўваецца для абкурвання ў час рэлігійных абрадаў). Жалобная працэсія павольна рухалася па вуліцах, блішчалі рызы духавенства, плыў сіні дым ладану. Самуйлёнак.

•••

Баяцца як чорт ладану гл. баяцца.

Дыхаць на ладан гл. дыхаць.

Як чорт ад ладану гл. чорт.

[Ад перс. lâdan.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пахаджа́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Хадзіць туды і назад, звычайна не спяшаючыся. [Буслы] то збіраліся.. ў цэлыя чароды і доўга павольна пахаджалі, або стаялі нерухома, нібы трымаючы нейкую нараду, то падымаліся высока ў неба і доўга-доўга кружыліся. Колас. З сяўнёю сявец пахаджае, На скібіны валіцца зерне. Купала.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шта́цкі, ‑ая, ‑ае.

Разм. Тое, што і цывільны. На гэты раз дзверы расчыніліся болей урачыста, павольна і стала, і парог пераступіла даволі фацэтная і маляўнічая постаць штацкага чалавека. Колас. Я спінаю да лямпы стаю Зноў у штацкім адзенні. Куляшоў. Вагон шчыльна набіты вайскоўцамі і штацкімі. Галавач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Кво́лы ’фізічна не развіты, слабага здароўя, хваравіты’ (ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Грыг., Сержп. Пр., Ян., ТС, Бяльк., КЭС, лаг.). Руская тэрыторыя, дзе зафіксавана кволый, уваходзіць у адзін арэал з беларускай (Герд, Бел.-рус. ізал., 32). Беларуска-ўкраінская інавацыя (Мартынаў, Бел.-укр. ізал., 47). Укр. кволий ’слабы, хваравіты, марудны, павольны’. Паходзіць ад прыслоўя кволипавольна’, якое да *къволи (параўн. польск. gwoli і бел. павольна, укр. повільно) (ЕСУМ, 2, 419). Параўн. таксама кволіць2. Такая этымалогія прыводзіць да адмаўлення ад ранейшых версій, абгрунтаванне якіх было вельмі цяжкім. Гэта датычыцца Ільінскага, РФВ, 1917, 3–4, 204–206 (кволы < *kъv‑, звязанага з kyvati ’ківаць’), Праабражэнскага, I, 304 (хилый > *хволый > кволы), Фасмера, 2, 218–219 (кволый < квелить ’дражніць’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Кла́паць ’шлэпаць нагамі’ (ТС). Укр. клапати ’біць, стукаць, бразгаць’, балг. клапам ’тс’, серб.-харв. клапати ’тс’, славен. klapȃtiпавольна ісці’, польск. kłapać ’біць, стукаць’, чэш. klapali ’біць, бразгаць’, в.-луж. kłapać ’тс’, н.-луж. kłapać ’тс’. Прасл. klapali — ітэратыў да klopati (гл. клапатаць). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 9, 184.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вы́паўзці, ‑зу, ‑зеш, ‑зе; зак.

Выйсці, выбрацца паўзком. Вуж выпаўз на дарогу. // перан. Разм. Павольна выйсці, выехаць, паказацца адкуль‑н. Сонца зноў выпаўзла з-за хмары і пачало заганяць усіх у цянёк пад старыя ліпы. Чарот. З-за гары, бліснуўшы шкелкамі на сонца, з ровам выпаўз аўтобус. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адрыўны́, ‑ая, ‑ое.

Такі, ад якога можна што‑н. (лісткі, старонкі) адрываць; зроблены так, што можа быць адарваны. [Наўмыснік] кожны дзень адрываў лісток з адрыўнога календара і пакутна адчуваў, як павольна цягнуцца дні. Чорны. З часу, як мы на дарозе пакінулі іх [Марыну і Максіма], Колькі згубіў каляндар наш лісткоў адрыўных? Куляшоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

навырабля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., чаго.

1. Зрабіць, вырабіць з якога‑н. матэрыялу вялікую колькасць чаго‑н. Навырабляць машын.

2. Апрацаваць дубленнем многа чаго‑н. Навырабляць шкур.

3. Разм. Зрабіць многа чаго‑н. незвычайнага. Хлопчык павольна прабіраўся між ялін, разглядаючы, як снежныя віхуры навыраблялі з дрэў усякіх дзівос. Мяжэвіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

по́ркацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

Разм.

1. Корпацца, капацца ў чым‑н. Франтаваты жандарскі афіцэр прыдзірліва поркаўся ў рэчах пасажыра, які вяртаўся з Швейцарыі. «Беларусь».

2. Займацца чым‑н. карпатлівым, марудным; рабіць што‑н. марудна, павольна. Асноўныя работы ў аперацыйнай былі закончаны. Апошнія дні поркаліся з тэлевізійнай апаратурай. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прыпо́л, ‑у, м.

Ніжні пярэдні край сукенкі, кашулі і пад. Воля падхапіла ручкамі шырокую сінюю спаднічку, і бацька пачаў сыпаць ёй у прыпол цукеркі. Арабей. Павольна хадзілі, падаткнуўшы прыполы шырокіх спадніц, кабеты — палолі траву, выбіралі агуркі. Сачанка. Праз акно было відаць, як гаспадар з прыполу кашулі сыпаў зерне. Хомчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)