Verbum

Ва́жны ₁ (БРС). Да вага. Фасмер (1, 266) лічыць гэта слова запазычаннем з польскай мовы. Аднак бліжэй да ісціны, відаць, Шанскі, 1, В, 5, дзе ўказваецца на агульнаславянскі характар лексемы на падставе наяўнасці паўдн.-слав. паралеляў: балг. важен, макед. важен, серб.-харв. ва́жан, усе з тым жа значэннем. Гл. Праабражэнскі, 1, 61; Міклашыч, 374.

Ва́жны ₂ ’цяжкі’ (Выг. дыс.). Да вага.

Васілёк ’валошка’ (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Сцяшк. МГ); ’пустазелле’ (КЭС), васількі́ ’Centaurea cyanus L.’ (Бейл.), ва́сількі ’тс’ (Мядзв.), ва́сілька (Шатал.). Рус. василёк, укр. васильо́к. Старое (яшчэ ст.-рус.) запазычанне з грэч. мовы (грэч. βασιλικόν) (Мацэнаўэр, Cizí sl., 364; Фасмер, Этюды, 42; Праабражэнскі, 1, 67; Шанскі, 1, В, 22). Брукнер (18) лічыў, што назва кветкі запазычана з польск. bazylika, што менш верагодна.

Ве́рад (БРС, Шат., Шатал.), верадава́ты. Рус. ве́ред ’нарыў, гнайнік’, укр. ве́ред, ст.-рус. вередъ ’рана, нарыў’, польск. wrzód, чэш. vřed ’гнайнік’, ст.-слав. врѣдъ, балг. вреда́ ’шкода’, серб.-харв. ври̏јед і г. д. Прасл. *verdъ. Роднаснае: лат. ap‑vir̂de ’нарыў’, ст.-інд. várdhati ’расце’ або ням. Warze ’бародаўка’. Гл. Праабражэнскі, 1, 73; Фасмер, 1, 295. Параўн. Шанскі, 1, В, 194.

Войт гіст. ’сельскі стараста, прыказчык у часы прыгону’ (БРС, Нас., Касп., Гарэц., Мядзв., Шпіл.). Запазычанне з польск. wójt, якое ў сваю чаргу са с.-в.-ням. Voget ’дазорац, правіцель’ лац. vocātus, advocātus (Міклашыч, 393; Фасмер, 1, 335; Кюнэ, Poln., 115; Булыка, Запазыч., 67). Менш. верагодна Жураўскі (БМ, 61) аб непасрэдным запазычанні беларускага слова з с.-в.-ням. Voget, Voit ’дазорац, правіцель’.

Во́чап ’шост, за які прычэпліваецца вядро ў студні’ (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Мядзв., Янк. II, Сцяшк., Бір. Дзярж.); ’бэлька, якая кладзецца зверху ўпоперак на бэльках і цягнецца ўздоўж хаты’ (Інстр. I). Рус. о́чап ’калодзежны журавель’; ’жэрдка для калыскі’, укр. очепа ’крук, бусак, якім прыцягваюць плыт к берагу’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад ачапіць (гл.) (Фасмер, 3, 177; 4, 299). Гл. таксама чапяла, цэп, ачэп.

Ву́зкі (БРС, Байк. і Некр., Грыг., Касп., Шат., Бяльк.), укр. вузьки́й, рус. у́зкий, ву́зки (Растаргуеў, Бранск.), польск. wązki, чэш. úzký, славац. úzky, в.-луж. wuski, н.-луж. wuzki. Да ву́зак (гл.), прасл. ǫzъkъ, роднаснае да літ. añkštas ’тс’, лац. augustus ’вузкі, цесны’, ст.-інд. aṁhús ’вузкі’, гоц. aggwus ’тс’ і інш. (гл. Фасмер, 4, 154; Брукнер, 605; Рудніцкі, 1, 496).

Ву́тка ’качка’ (Касп., Шат., Грыг., ДАБМ, карта № 297), рус. у́тка, укр. ву́тка. Прасл. *ǫtъka; параўн. літ. antuka ’кулік’, ãntukas ’Saxicola oenanthes’ (Буга, РФВ, 72, 202; Фасмер, 4, 174). Гл. ву́тва, ву́ціца. У знач. ’выдумка’ і ’медыцынская пасудзіна’ запазычанне ў літар. мову з рус. (Крукоўскі, Уплыў, 29, 99), дзе ў сваю чаргу першае — калька з франц. canarde ’качка’ і ’газетная выдумка’.

Вялі́кі (БРС, Касп., Бяльк.). Шмат вытворных з рознымі суфіксамі: вялі́зны, вялі́зазны (Шат.), вялі́зарны ’тс’ (Шат.). Ст.-рус., ст.-слав. великъ, рус. вели́кий, укр. вели́кий, чэш. veliký, velký, польск. wielki, балг. вели́к, серб.-харв. ве̏лак і г. д. Прасл. *velikъ, а гэта ад прасл. *velьjь ’тс’. Этымалогія ўсёй групы слоў не вельмі ясная, ёсць многа версій. Агляд гл. Фасмер, 1, 289.

Гало́п ’галоп’ (БРС, Бяльк., Сцяшк. МГ). Рус. гало́п, укр. гало́п. Запазычанне з зах.-еўрап. моў: ням. Galopp (< франц.) або франц. galop. Параўн. Фасмер, 1, 389. Шанскі (1, Г, 18–19) удакладняе, што запазычанне адбылося (прынамсі, для рус.) з франц. мовы (яшчэ ў Пятроўскую эпоху). Пытанне, адкуль канкрэтна прыйшло гэта слова ў бел. мову (праз якую мову-пасрэднік), пакуль што застаецца адкрытым.

Галёны ₁ ’бліскучыя шнуркі, ніткі і да т. п.’ (Касп.), ’шнур з бліскучымі ніткамі залатога колеру’ (Бяльк.). Запазычанне з польск. galon ’галун’ (< франц. galon; гл. Фасмер, 1, 390: пад галун ₂).

Галёны ₂ ’галёнкі’ (Жд. 2; адз. л. галёна). Здаецца, рэліктавая форма ад слав. *golenь ’галёнка’ без суфікса ‑к(а), але з пераводам старых асноў на ‑і ў а‑асновы.