Такі́ 1, займеннік ’менавіта гэты, падобны да гэтага або да таго, пра які гаварылася раней ці гаворыцца далей’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Касп., Федар., 4, Сл. ПЗБ, ТС), такі́й ’такі, гэтакі’ (Бяльк.), ст.-бел. такий ’такі’ (КГС). Сюды ж вытворныя са значэннямі павелічальнасці ці памяншальнасці: таке́нны ’такі (вялікі)’ (Ян., Растарг.), таке́зны ’тс’ (ТС), таке́нькі, таке́нечкі, таке́сенькі ’такі (малы)’ (Сцяшк. Сл., Ян., Растарг.). Укр. таки́, стараж.-рус. таки, такы ’тс’, польск., славін. дыял. taki, в.-луж. tajki, н.-луж. taki, серб.-харв. та̀кӣ, чэш. taky, славац. taký(to) ’такі’. Да прасл. *takъjь, што працягвае прасл. *takъ ’тс’ (гл. так).

Такі́ 2, ‑такі — прыслоўе і часціца, што выкарыстоўваюцца пры знамянальных словах, падкрэсліваючы іх значэнне: ’аднак’, ’аднак жа’, ’зрэшты’, ’тым не менш’, ’усё ж’, ’усё-такі’ (ТСБМ, Нас., Чач., Ласт.), ’аднак, хоць’ (Некр. і Байк.), тыкі́ ’аднак жа’ (чавус., Яшк. Мясц.), уваходзіць у склад некаторым слоў: даволі‑такі, зноў‑такі, так-такі і пад. (ТСБМ). Укр. таки́, рус. таки́, стараж.-рус. такы ’таксама; усё ж; пастаянна’. Паводле Карскага (2–3, 84, 419), Тв. скл. мн. л. ад так (гл.); гл. таксама Фасмер, 4, 13. Сюды ж такі́та ’дарэчы, дык, сапраўды’ (Некр. і Байк.), ускладненае часціцай то (та), гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Троп ‘след, крок’ (Нас., Касп., Сцяшк., Др.-Падб., Сл. Брэс.): некруцікі вучуцца хадзіць троп у троп (Нас.), ‘след на роснай траве’ (лун., Шатал.), ‘сцежка, слядзіна’ (Некр. і Байк., Мат. Гом.), ‘жыццёвы шлях’ (Сцяшк.), ‘кірунак, шлях, дарога’ (Адм.), ‘метад, спосаб, шлях да дасягнення мэты’ (Ласт.), у выразах збіць (збіцца) з тропу ‘выклікаць замяшанне, заблытаць’ (ТСБМ), тропу добы́тысь ‘дабраць розуму, скеміць’ (Клім.), шукаць тропу ‘шукаць дарогі’ (Кал.), узяць троп ‘знайсці след’, узяць (ухопі́ць) тропу ‘зведаць, убачыць, заўважыць след’ (ТС). Укр. дыял. троп ‘конская рысь з падскокам’, трип ‘адбітак нагі звера на снезе’, тріп ‘сцежка ў гарах’, польск. trop ‘адбітак следу звера на зямлі ці снезе’, ‘след, каляіна’, ‘след ад ступні’, ‘дарога’, ‘ход каня’, каш. trop ‘след’. Пераважна паўночнаславянскае ўтварэнне. Сюды ж далучаюць а спецыфічнай семантыкай славен. tróp, tropíne ‘жамерыны з вінаграду’, серб. тро̏п ‘тс’, ‘вытапкі масла’, ‘выскваркі сала’, ‘асадак’, ‘адстой’ і выводзяць прасл. *tropъ, утворанае з чаргаваннем галосных кораня ад дзеяслова *trepati ‘ўдараць, біць, трэсці, бразгаць’ з першапачатковым значэннем ‘выбітае, выціснутае, вытрасенае’, гл. тропаць, трапаць. Параўн. таксама лат. trapa ‘натоўп, вялікая колькасць, мноства’, алб. trap ‘сцежка’, ст.-грэч. ἀτραπός ‘сцежка, сцяжынка’ (Борысь, 643; Скок, 3, 506; ЕСУМ, 5, 648; Вербіч, Студіі з ономастики та етимологіі. 2010, 290). Гл. таксама трапа, трэп.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

чорт м. чёрт, дья́вол; сатана́; бес;

◊ к ~ту — к чёрту, ко всем чертя́м;

на ~та — на кой чёрт;

да ~та — до чёрта;

адзі́н ч. — оди́н чёрт;

ні к ~ту — ни к чёрту;

ч. прынёс — чёрт принёс, нелёгкая принесла́;

чо́рта лы́сага — чёрта лы́сого;

яко́га ~та — како́го чёрта, како́го дья́вола;

ч. падаткну́ў — чёрт дёрнул (попу́тал);

~там падшы́ты — сорви́-голова́;

чэ́рці но́сяць — че́рти но́сят, нелёгкая но́сит;

чарця́м мо́ташна — чертя́м то́шно;

чэ́рці паласа́тыя — че́рти полоса́тые;

ч. лы́сы (лаза́ты) — чёрт лы́сый;

ч. яго́ ве́дае — чёрт (ле́ший) его́ зна́ет;

ч. ве́дае што — чёрт зна́ет что;

што за ч. — что за чёрт;

ч. не во́зьме — чёрт не возьмёт;

рабі́ць ~ту лы́саму — рабо́тать да́ром;

прада́ць чо́рту душу́ — прода́ть чёрту ду́шу;

каб яго́ ч. узя́ў — чёрт бы его́ побра́л;

ч. яго́ прыгна́ў — чёрт его́ принёс;

ч. пацягну́ў за язы́к — (каго) чёрт дёрнул за язы́к (кого);

ч. яго́ бяры́ — чёрт с ним;

ч. яго́ (яе́, іх) не бярэ́ — чёрт его́ (её, их) не берёт;

у ~та на рага́х — у чёрта на рога́х;

сам ч. не брат — сам чёрт не брат;

аднаму́ ~ту вядо́ма — одному́ чёрту изве́стно;

сам ч. не разбярэ́ — сам чёрт не разберёт;

ч. нагу́ зло́міць — чёрт но́гу сло́мит;

куды́ яго́ ч. го́ніць — куда́ его́ чёрт го́нит;

скруці́ць ~ту ро́гі — слома́ть чёрту рога́;

ле́зці к ~ту ў зу́бы — лезть чёрту в пасть;

чым ч. не жарту́е! — чем чёрт не шу́тит!;

і ч. яго́ не бярэ́ — и ле́ший его́ не берёт;

ні к ~ту не ва́рты — ни к чёрту не годи́тся;

вы́думаць ~та з лапця́мі — вы́думать чёрт зна́ет что;

трыма́цца як ч. за душу́ — держа́ться как чёрт за́ душу;

сабра́ў ч. па́ру — собра́л чёрт па́ру;

баі́цца як ч. кры́жа — погов. бои́тся как чёрт ла́дана;

усе́ чэ́рці адно́й шэ́рсці — погов. одни́м ми́ром ма́заны;

поп сваё, а ч. сваё — погов. поп своё, а чёрт своё;

ты на гару́, а ч. за нагу́ — погов. ты на́ гору, а чёрт за́ ногу;

бало́та без ~та не быва́е — погов. бы́ло бы боло́то, а че́рти бу́дут;

бага́таму ч. дзяце́й калы́ша — посл. бога́тому чёрт дете́й кача́ет;

у ці́хім бало́це чэ́рці вяду́цца — посл. в ти́хом о́муте че́рти во́дятся;

не такі́ стра́шны ч., як яго́ малю́юць — посл. не так стра́шен чёрт, как его́ малю́ют;

сівізна́ ў бараду́, а ч. у рабры́ну — погов. седина́ в бо́роду, а бес в ребро́;

ні бо́гу све́чка, ні ~ту качарга́ — погов. ни бо́гу све́чка, ни чёрту кочерга́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мо́лот мо́лат, -та м.;

◊

быть (находи́ться, оказа́ться и т. п.) ме́жду мо́лотом и накова́льней быць (знахо́дзіцца, апыну́цца і да таго́ падо́бнае) памі́ж (між) мо́латам і кава́длам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кана́т м. кана́т, -та м.; лі́на, -ны ж.; (верёвка) вяро́ўка, -кі ж.;

стально́й кана́т сталёвы кана́т;

цепно́й кана́т ланцуго́вы кана́т;

ходи́ть по кана́ту хадзі́ць па кана́це.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

комите́т камітэ́т, -та м.;

Центра́льный Комите́т Коммунисти́ческой па́ртии Сове́тского Сою́за ист. Цэнтра́льны Камітэ́т Камуністы́чнай па́ртыі Саве́цкага Саю́за;

комите́т парти́йного контро́ля камітэ́т парты́йнага кантро́лю;

исполни́тельный комите́т выкана́ўчы камітэ́т.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

карту́з м.

1. (головной убор) ша́пка, -кі ж.; карту́з, -за́ м.;

2. (бумажный мешок) уст. мяшо́к, -шка́ м., паке́т, -та м.;

3. воен., ист. карту́з, -за́ м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

расцягну́ць, ‑цягну, ‑цягнеш, ‑цягне; зак., каго-што.

1. Нацягваючы, зрабіць шырэй ці даўжэй. Расцягнуць шапку. Расцягнуць абутак. □ Гарманіст расцягнуў мяхі, і ўсё зазвінела, ажыло... Дуброўскі. // Паслабіць што‑н. сцягнутае, зацягнутае. [Гаспадар] ледзь расцягнуў на шыі сабакі пятлю з тонкага тэлефоннага кабелю. Дамашэвіч. // Пашкодзіць пры моцным напружанні, удары, неасцярожным руху (сухажылле, звязкі і пад.). Брудная нага каля кветачкі распухла — вывіхнуў [Шура] ці расцягнуў. Навуменка.

2. Нацягнуўшы, раскласці, развесіць, разаслаць і пад. у даўжыню ці ў шырыню. Расцягнуць палатно на лузе. □ [Мужчыны] расцягнулі брызент і ўмацавалі яго на слупах, як сценку ад ветру. Лупсякоў.

3. Размясціць доўгім, рэдкім радам або паласой на якой‑н. (часцей значнай) адлегласці. Расцягнуць абоз на некалькі кіламетраў. □ — Там [у лесе] .. [Адлеру] прыйдзецца расцягнуць свой фронт на дзесяткі кіламетраў. Шамякін.

4. Разабраць, разнесці па частках або адно за другім у розныя бакі. Уся радня выскачыла на дарогу і ў момант расцягнула скрыні і мяхі. Б. Стральцоў. // Разм. Раскрасці. Даніліха здзіўлена паглядзела на Язэпа: — Дык а хату на каго мне кінуць? Тут жа толькі адвярніся, ураз усё расцягнуць... Асіпенка.

5. Разм. Адцягнуць адно ад другога, разняць. [Максім і Сяргей] кінуліся адзін аднаго абдымаць і, пакуль.. расцягнулі іх, паспелі сказаць, што ідуць сустракацца з жонкамі. Машара.

6. Зацягнуць, затрымаць, прадоўжыць. Расцягнуць даклад. Расцягнуць тэрмін сяўбы. □ А вучобу я ўсё-такі запусціў і апошні курс расцягнуў на два гады. Якімовіч. // Знарок, павольна вымавіць (гук, слова і пад.), працягнуць. — Та-а-ак, — расцягнуў пануры салдат. Гурскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пролёт​II в разн. знач. пралёт, -та м.;

мост с шестью́ пролётами мост з шасцю́ пралётамі;

пролёт ме́жду ста́нциями ж.-д. пралёт памі́ж ста́нцыямі;

ле́стничный пролёт ле́свічны пралёт.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

балда́ ж.

1. (молот) уст. до́ўбня, -ні ж., мо́лат, -та м., булаве́шка, -кі ж.;

2. (о человеке) бран. до́ўбня, -ні м. и ж.; ёлуп, -па м., ёлупень, -пня м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)