шчырава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; незак.
Разм.
1. Дбайна, старанна, рупна рабіць што‑н.; завіхацца каля, вакол чаго‑н. [Рында:] — Усё жыццё стараўся, шчыраваў, як тая пчала, а тут уся тая праца можа кануць як у ваду. Машара. Увесь дзень, да позняга вечара, да цемры, шчыравала Хадоська: зграбала сена, зносіла з Іванкам копы. Мележ. Руплівая і шчырая, [гаспадыня] карміла і частавала нас, шчыравала і перапрашала. Янкоўскі. // Праяўляць стараннасць у чым‑н.; выслужвацца перад кім‑н. Але як ні шчыравала дэфензіва, як нас ні катавала — ні я, ні бацька не прызналі сябе ні ў чым вінаватымі. Сачанка. Не абмінаў сваёй увагай аўтар і тых з беларусаў, што так шчыравалі некалі перад польскімі панамі. Юрэвіч. // З вялікай сілай, шчодра свяціць, выпраменьваць, ліць і пад. У скверыку ля плошчы на дрэвы ўжо найшла млявасць, а абмыты раніцай асфальт шарэў і дыхаў гарачынёй — шчыравала ліпеньскае сонца. Хадановіч. // Са стараннем, дбайнасцю ісці, ляцець і пад. куды‑н., за кім‑, чым‑н. Грышкаў брат, братавая і чалавек пяць смаркатых малышоў, абганяючы адзін аднаго, шчыруюць следам. Лось. Загудзелі пчолы ў дробных кветачках бабінага лета — шчыравалі за апошнім узяткам. Даніленка.
2. Быць шчырым, з прыхільнасцю, любоўю і пад. ставіцца, адносіцца да каго‑н. Было ў ім [знаёмым] нешта ад таго, калі людзі, не ведаючы адзін другога, шчыруюць і прыяюць, бо яны даўно зрадніліся. Пташнікаў. // перан. Спрыяць. Дажджы шчыруюць бульбе, агародам. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сяк 1 ’гэтак’ (Нас.), ’без прычыны, без патрэбы, так’ (мёрск., Нар. ск.), у выразах: сяк‑так ’з вялікай цяжкасцю, ледзь-ледзь’, ’ніштавата, памяркоўна’ (ТСБМ), ні сяк ні так (Федар. 4), сяк‑так, сяко‑тако ’абы-як’ (ТС); адсюль займеннік сякі́ ’гэтакі’ (Нас.), сякі́‑такі́ ’некаторы; які папала, нязначны, няважны’ (ТСБМ). Укр. сяк‑так ’абы-як’, сякі́й ’гэтакі’, рус. так-сяк, сяко́й ’тс’, стараж.-рус. сяко, сякъ ’гэтак’, польск. siak у спалучэннях ’не так, іначай’. Дэрыват з суфіксам ‑к ад займенніка *sь ’гэты’, утвораны па аналогіі з так (гл.). Слова не праславянскае, паколькі sj дало б тады š; гл. Міклашыч, 297; Фасмер, 3, 826; гл. яшчэ ЕСУМ, 5, 496 (з узнаўленнем прасл. *sjako), ESSJ SG, 2, 609–610.
Сяк 2 ’плытагон’ (віц., Нар. лекс.), ’селянін Смаленскай губерні’: сякі́ гонюць ганкі ў Рыгу (Касп.). Відаць, мясцовае ўтварэнне на базе польск. flisak ’плытагон’ з адсячэннем пачатку слова і неарганічным змякчэннем зычнага.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
то́е
1. мест. указ., ср. то; см. той;
2. в знач. сущ., мн. нет, ср. то;
т. было́ ўчо́ра, а гэ́та сяго́ння — то бы́ло вчера́, а э́то сего́дня;
т. было́ яшчэ́ зімо́й — то бы́ло ещё зимо́й;
◊ адно́ і т. — одно́ и то же;
т. ды сёе — то да сё;
не т., каб... — не то, что́бы...;
ні т. ні сёе — ни то ни сё, серёдка на полови́нку;
як на т. лі́ха — как на беду́;
калі́ на т. пайшло́ — е́сли уж на то пошло́;
ні з сяго́ ні з таго́ — с бу́хты-бара́хты;
т. ды не т. — то да не то;
не́шта не т. — что́-то не то
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
непадзе́льны, -ая, -ае.
1. Які не паддаецца падзелу, драбленню, распаду на часткі.
Непадзельныя словазлучэнні.
2. Які не падлягае падзелу, знаходзіцца ў агульным валоданні.
Н. фонд.
3. Якога не дзеляць ні з кім; поўны, абсалютны.
Непадзельная ўлада.
4. У матэматыцы: які не дзеліцца без астачы.
Н. лік.
|| наз. непадзе́льнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні́; -нуты; зак.
1. што. Мацней увязаць або закруціць.
П. воз з сенам.
П. гайкі.
2. што. Сагнуўшы, сціснуўшы, падцягнуць пад сябе.
П. пад сябе ногі.
П. губы.
3. перан. Крыху павялічыцца (пра мароз, холад; разм.).
Была адліга, а потым падціснуў мароз.
|| незак. падціска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лі́пнуць, -ну, -неш, -не; ліп, лі́пла; -ні; незак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), да каго-чаго. Прыліпаць, прыставаць.
Гразь ліпне да абутку.
2. перан., да каго-чаго. Назойліва прыставаць (разм.).
Ён ліпне да яе.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Тое, што і зліпацца.
Вочы ліпнуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
маха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. чым. Рабіць узмахі, рухі ў паветры.
М. рукой каму-н.
2. чым. Трэсці чым-н., пагражаючы каму-н.
М. кулаком.
3. Хутка ісці, рухацца, шпарыць (разм.).
Прыйшлося м. пяць кіламетраў па дажджы.
|| аднакр. махну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. маха́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
праглыну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні; -ну́ты; зак., каго-што.
Глытаючы, прапусціць праз глотку ў стрававод.
П. кавалак. 3 мёдам і цвік праглынеш (прыказка). П. пілюлю (перан.: моўчкі перанесці абразу). П. язык (перан.: замаўчаць, перастаць гаварыць; разм.). П. кнігу (перан.: хутка прачытаць; разм.).
|| незак. праглына́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пракалупа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак., што (разм.).
1. Калупаючы, зрабіць адтуліну ў чым-н.
П. ямку ў лёдзе.
2. і без дап. Калупаць некаторы час.
|| незак. пракалу́пліваць, -аю, -аеш, -ае і пракалу́пваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 знач.).
|| аднакр. пракалупну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні.
пракаменці́раваць гл. каменціраваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прася́кнуць, -ну, -неш, -не; -нуў, -нула; -ні; -нуты; зак.
1. Пранікнуць куды-н. праз што-н.
Цемра імкнулася п. усюды.
2. перан., што (звычайна ў форме дзеепрым. зал. прош.). Напоўніць якім-н. пачуццём, ідэяй.
Верш прасякнуты пафасам гуманізму.
|| незак. прасяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. прасякне́нне, -я, н. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)