слі́зганка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.

Разм. Слізкае месца; коўзанка. Па дварэ яшчэ восень, лісце не ўсё пажоўкла, а Пятруська можа напісаць у сваім сшытку «Зіму». Захоча, дык і напіша. А напісаўшы, уявіць, што гэтае слова азначае снег, марозы і слізганку на вуліцы. Можна і намаляваць усё гэта. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сос 1, выкл.

Міжнародны радыёсігнал аб бедстве суднаў ці самалётаў.

[SOS — бесперапыннае паўтарэнне трох кароткіх і трох доўгіх сігналаў па азбуцы Морзе, пераасэнсаванае ў англійскі выраз Save Our Souls — ратуйце нашы душы.]

сос 2, ‑у, м.

Разм. Нікацінавая смала, якая застаецца пасля курэння ў цыбуку люлькі. Гэта, брат, не так лёгка, — выступіў стары Сёмка, краснабай і заядлы курэц. Ён так прапах сосам, што яго можна было за паўвярсты носам знюхаць. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

спрада́ць 1, ‑дам, ‑дасі, ‑дасць; ‑дадзім, ‑дасце, ‑дадуць; пр. спрадаў, ‑дала, ‑ло; зак., каго-што.

Прадаць усю маёмасць дарэшты (звычайна па частках). Раней у .. [Якава] была свая хата, зямля, гаспадарка неблагая, але ўсё гэта ён спрадаў, калі жонка захварэла на сухоты. Каліна.

спрада́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да спрасці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сузіра́льнасць, ‑і, ж.

1. Уласцівасць і стан сузіральнага. [Амілія і Клава] .. хадзілі пад .. ручаіну і глядзелі, як плыве вада.. Гэта сузіральнасць легла ў аснову натуры маладой Клавы. Чорны. Журботная любоў змяняецца любоўю помслівай,.. паэтычная сузіральнасць — і заклікам да рэальнага жыцця. Юрэвіч.

2. У філасофіі — пасіўнае ўспрыманне рэчаіснасці без актыўнага ўздзеяння на яе.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

трыбу́х, ‑а, м.

Разм.

1. Страўнік.

2. Іран. Жывот. — А што князю мужык, беззямельнае сялянства! Быў бы напханы свой трыбух... Вешаць трэба такіх гадаў! — злосна заключыў Янка. Колас. // Пра тоўстага чалавека. [Залыгін:] Вайна — гэта мясабойня для трыбухоў багацеяў. Мележ.

3. толькі мн. (трыбухі́, ‑оў). Вантробы (страўнік, кішкі і пад.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

умяша́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., у што.

1. што і чаго. Мяшаючы, дабавіць чаго‑н. у што‑н.; прымяшаць. Умяшаць пшанічнай мукі ў жытнюю.

2. перан.; каго. Уцягнуць, ублытаць у якую‑н. непрыемную справу. — Ты што гэта надумаў, хлопча? — здзіўлена запытаў Якаў. — Хочаш і мяне сюды ўмяшаць? Чарнышэвіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фаво́р, ‑у, м.

Кніжн. Прыхільныя адносіны знатнай асобы да каго‑н. Усіх дзівіла, што .. [Загорскі] нічога не атрымаў за той фавор. Гэта было дзіўна, бо ўсе памяталі вочы імператрыцы, якімі яна глядзела на яго пры развітанні. Караткевіч.

•••

У фаворы ў каго — пад апекай, заступніцтвам каго‑н. (быць, аказацца і пад.).

[Лац. favor — прыхільнасць.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Даба́д ’лебедзь’ (Касп.). Трубачоў (Слав. языкозн., V, 178) мяркуе, што, відаць, гэта старое слова з цёмнай формай і, магчыма, праславянскае (праславянскі дыялектызм бел. мовы). Форма яго не дае ўпэўненасці ў тым, што яно звязана з прасл. *elbedь, *olbǫdь ’лебедзь’ (магчыма, паводле Трубачова, там жа. тут назіраецца табуістычная змена слова). Нягледзячы на тое што слова яўна дэфармаванае, можна меркаваць, што тут, магчыма, адбыліся фанетычныя змены (асіміляцыя): даба́д < лаба́д, а гэта ўжо значна бліжэй да магчымых прасл. форм; параўн. чэш. labuť, дыял. labudek, славац. labuť, labuď, labuda, польск. łabędź, серб.-харв. лабуд, славен. labod (параўн. Махэк₂, 316). Калі бел. дыял. дабад сапраўды з ранейшага *лаба́д ’лебедзь’, то гэта можа быць каштоўным сведчаннем таго, што ўсх.-слав. гаворкі мелі змешаны характар, г. зн. што ў іх маглі сустракацца элементы зах.-слав., а нават і паўд.-слав. тыпу.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дзяся́ты деся́тый;

пя́тае це́раз ~тае — из пя́того в деся́тое; с пя́того на деся́тое; пя́тое че́рез деся́тое;

гэ́та спра́ва ~таяэ́то де́ло деся́тое;

і ~таму зака́жаш — и деся́тому зака́жешь;

~тая вада́ на кісялі́погов. деся́тая вода́ на киселе́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уро́к I м., в разн. знач. уро́к;

вы́вучыць у. — вы́учить уро́к;

гэ́та яму́ бу́дзе до́брым ~камэ́то ему́ бу́дет хоро́шим уро́ком;

адкры́ты ўрок — откры́тый уро́к;

~кі гісто́рыі — уро́ки исто́рии

уро́к II, -ку м., чаще мн., разг. сглаз

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)