нату́рыцца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; незак.
Наравіцца, упірацца. Конь натурыцца і не хоча ісці. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вала́х ’конь; кастрыраваны конь’ (КЭС). Праз польск. walach < н.-в.-ням. Wallach ’тс’ (Булыка, Запазыч., 55; Фасмер, 1, 269; Рудніцкі, 1, 299; Трубачоў, Происх., 59). Гл. валашыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ара́бский ара́бскі;
ара́бская ло́шадь ара́бскі конь;
ара́бские ци́фры ара́бскія лі́чбы;
ара́бское письмо́ ара́бскае пісьмо́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пало́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
1. Незамерзлае або ўжо расталае месца на ледзяной паверхні ракі, возера.
Конь праваліўся ў палонку.
2. Адтуліна, прасечаная ў лёдзе ракі, возера і пад.
Лавіць рыбу ў палонцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Бахмат (ст.-бел.), бохмат ’нізкарослы конь’ (Гіст. лекс., 139; Булыка, Запазыч.), татарскі, асабліва нагайскі конь’ (XVI ст., Нас. гіст.). Рус. дыял. бахма́т ’маленькі, моцны конь’, укр. бахма́т ’верхавы конь’ (з XVI ст.), польск. bachmat ’нізкі, моцны конь татарскай пароды’. Старая этымалогія (Міклашыч, 414; Локач, 11–12; аб крыніцах гэтай версіі гл. Заянчкоўскі, Stud. orient., 46) — запазычанне з цюрк. *pahn at, *pehn at ’вялікі конь’ (< перс. pähn ’вялікі, шырокі’ + цюрк. at ’конь’) — вельмі няпэўная (Фасмер, 1, 136–137; Заянчкоўскі, там жа, 46–47; Менгес, Зб. Чыжэўскаму, 187 і наст.). Заянчкоўскі, там жа, прапануе зыходзіць з цюрк. *bahimat, *bahmat (араб. bahim ’чыстай масці’ + цюрк. at ’конь’). Менгес, там жа, зыходзіць з мусульманскага імя Mähmäd, Mähmāt (з заменай m > b праз пасрэдніцтва пэўных цюрк. дыялектаў; сумненні адносна гэтай этымалогіі Дзікенман, RS, 19, 13). Параўн. яшчэ Трубачоў, Происх., 57–58. Булыка (Запазыч., 39) прыводзіць як крыніцу запазычання тур. bachmat (!). Вельмі няпэўна; адкуль гэта форма? Ст.-бел. слова дае рад вытворных, вядомых у сучаснай бел. мове (гл. ніжэй). Гл. яшчэ Адзінцоў, Этимология, 1971, 195–201.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адпрэ́гчыся, ‑пражэцца; ‑прагуцца; пр. адпрогся, ‑прэглася і ‑праглася; зак.
Вызваліцца ад запрэжкі, выпрагчыся. Конь адпрогся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плюхце́ць, ‑ціць; незак.
Разм. Плюхаць, хлюпаць. Конь — Ножык клыгаў, аступаўся, Вада пад коламі плюхцела. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спра́ўны, -ая, -ае.
1. Без пашкоджанняў, прыгодны для карыстання.
Спраўная машына.
С. матор.
2. Які знаходзіцца ў добрым стане; добры.
Спраўная гаспадарка.
С. конь.
3. Старанны, добрасумленны.
С. гаспадар.
4. Удалы, кемлівы.
С. хлопец.
|| наз. спра́ўнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ко́нюх 1 ’воўк, які нападае на коней’ (Сцяшк. Сл.). Гл. конь 1.
Ко́нюх 2 ’конюх, даглядчык коней’ (ТСБМ, Нас.). Гл. конь 1.
Ко́нюх 3 ’каня (птушка)’ (Бяльк.). Кантамінацыйнае пераўтварэнне канюк > конюх.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лягу́ша ’конь, які брыкаецца’. Да ляга́цца (гл.). Гл. і наступнае слова. Да генетычнай тоеснасці лягушка і лягацца параўн. рус. свярдл. лягу́н ’конь, які моцна брыкаецца’ і арл., бран. лягу́н ’самец жабы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)