пераваро́т, -ту м., в разн. знач. переворо́т;
дзяржа́ўны п. — госуда́рственный переворо́т;
дварцо́вы п. — дворцо́вый переворо́т;
п. у наву́цы — переворо́т в нау́ке;
п. це́раз крыло́ — спец. переворо́т че́рез крыло́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
га́ндаль, -длю м. торго́вля ж.;
ро́знічны г. — ро́зничная торго́вля;
апто́вы г. — опто́вая торго́вля;
уну́траны г. — вну́тренняя торго́вля;
дзяржа́ўны г. — госуда́рственная торго́вля;
прыва́тны г. — ча́стная торго́вля;
○ до́бры г.! — хоро́шенькое де́ло!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нака́з, ‑у, м.
1. Павучальнае настаўленне. Бацькоўскі наказ. □ Маці сама дала наказ быць не горшым, чым дзеці ў добрых людзей... Брыль.
2. Загад або распараджэнне. [Антанюк:] — Сувязной, якую мы паслалі ў Казюры да Марыны, я даў наказ: пастарацца ўгаварыць малодшага [сына] застацца з маці. Шамякін.
3. Дзяржаўны акт, у якім змешчаны інструкцыі аб выкананні загаду, распараджэння. Наказ Савета Працы і Абароны. // Пажаданні, патрабаванні і задачы, якія выказваюцца выбаршчыкамі свайму дэпутату ў вуснай ці пісьмовай форме.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыюці́ць ’даць прытулак’, прыючы́цца ’знайсці прытулак’ (лід., Сл. ПЗБ). Сюды ж аддзеяслоўны назоўнік прыю́т ’дзяржаўны дом для дзяцей-сірот і састарэлых’ (Янк. 1), ’дзіцячы дом’ (Ян.), ’у дарэвалюцыйнай Расіі дабрачынная ўстанова для выхавання беспрытульных дзяцей’ (пруж., Сл. ПЗБ), прыю́тны ’ветлівы’ (Ян.), прыю́тный, прыю́тлывый ’той, хто лёгка ўваходзіць у кантакт з людзьмі; кампанейскі’ (бяроз., ЛА, 3), прыю́тый ’мілы, прыгожы, прытульны’ (Бяльк.). Назоўнік прыют і дзеяслоў прыюціць, несумненна, запазычаны з рус. приют ’прытулак’, приюти́ть ’даць прытулак’ (параўн. ЕСУМ, 4, 586). Што да прыметнікаў, то яны могуць узыходзіць непасрэдна да *jutiti sę ’змяшчацца ў невялікай прасторы’, г. зн. ’быць блізкім адзін да аднаго’, што, паводле Трубачова, можа ўзыходзіць да і.-е. *ieu̯‑t‑, параўн. ст.-інд. yū̆tí‑ ’змяшэнне, сумесь’ (ЭССЯ, 8, 199).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
торго́вля ж. га́ндаль, -длю м.;
ро́зничная торго́вля ро́знічны га́ндаль;
опто́вая торго́вля апто́вы га́ндаль;
вну́тренняя торго́вля уну́траны га́ндаль;
вне́шняя торго́вля заме́жны га́ндаль;
госуда́рственная торго́вля дзяржа́ўны га́ндаль;
ча́стная торго́вля прыва́тны га́ндаль.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кантро́ль, -лю м., в разн. знач. контро́ль;
улі́к і к. — учёт и контро́ль;
дзяржа́ўны к. — госуда́рственный контро́ль;
наро́дны к. — наро́дный контро́ль;
к. правяра́е біле́ты — контро́ль проверя́ет биле́ты;
к. рублём — контро́ль рублём
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нацыяна́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да нацыі, нацыянальнасці, звязаны з іх грамадскім жыццём. Нацыянальны рух. Нацыянальнае пытанне. □ Пасля Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі беларускі народ атрымаў магчымасць авалодваць невычарпальнымі скарбніцамі агульначалавечай культуры і адкрыў шлях да развіцця сваёй творчасці, нацыянальнай па форме і сацыялістычнай па зместу. «Беларусь».
2. Які ўласцівы данай нацыі, які выражае яе характар. Нацыянальная культура. Нацыянальная мова.
3. Які належыць данай краіне; дзяржаўны. Нацыянальны рынак. Нацыянальны даход. Нацыянальны гімн.
•••
Нацыянальная меншасць гл. меншасць.
Нацыянальны канвент гл. канвент.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
муж
1. (супруг) муж, род. му́жа м., мн. мужы́, -жо́ў;
2. уст., высок. (мужчина) мужчы́на, -ны м.; (деятель) дзе́яч, -ча м.;
госуда́рственный муж дзяржа́ўны чалаве́к (дзе́яч);
учёные мужи́ вучо́ныя лю́дзі (дзе́ячы).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
акт, ‑а, М акце, м.
1. Разавае выяўленне чалавечай дзейнасці; учынак, падзея. Уз’яднанне Заходняй Беларусі з Усходняй — важны гістарычны акт. Агрэсіўны акт. Тэрарыстычны акт. □ Смельчакі, якія, зняўшы паставых, укралі Віцю.., завяршылі яшчэ адзін акт сапраўднай дружбы. Брыль.
2. Афіцыйны дакумент; пратакол, запіс аб якім‑н. юрыдычным факце. Дзяржаўны акт на вечнае карыстанне зямлёй. Абвінаваўчы акт. Скласці акт. Старадаўнія акты і граматы.
3. Закончаная частка драматычнага твора або спектакля. Камедыя ў трох актах.
•••
Акты грамадзянскай стану — запісы спецыяльнымі органамі фактаў нараджэння, смерці, шлюбу і пад.
[Лац. actus.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
банк, ‑а, м.
1. а) У СССР — дзяржаўная ўстанова, якая ў адпаведнасці з народнагаспадарчым планам ажыццяўляе крэдытаванне дзейнасці прадпрыемстваў і фінансаванне капіталаўкладанняў, арганізуе безнаяўныя грашовыя разлікі паміж прадпрыемствамі і гаспадарчымі органамі і цэнтралізаваны зварот наяўных грошай. Дзяржаўны банк БССР. Камунальны банк. Інвестыцыйны банк. Міжнародны банк эканамічнага супрацоўніцтва; б) у капіталістычных краінах — фінансавая ўстанова, якая канцэнтруе пазыковы капітал і дае яго ў распараджэнне капіталістаў для атрымання прыбытку і звышпрыбытку.
2. У картачнай гульні — пэўная сума грошай, пастаўленая на кон. Сарваць банк.
•••
Трымаць банк гл. трымаць.
[Фр. banque з іт.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)