я́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Яркі, светлы. Ясныя колеры залівалі заводскі двор. Чорны. На ясным небе загараліся зоркі. Колас.
2. Бязвоблачны, бясхмарны, чысты. У небе не было ні хмаркі, стаяў ясны сонечны дзень. Гурскі. Не пакідай, мой вечар ясны, Злажыўшы крылы на зары, Як месяц чысты, непагасны, Як рэха летняе ў бары. Вярба. // перан. Нічым не засмучаны; ціхамірны. Твар у.. [Кіры] быў чысты, ясны. Карпаў.
3. перан. Які не патрабуе дадатковага тлумачэння; зразумелы, просты. Усе ўважліва слухаюць простыя і ясныя словы. Якімовіч. [Міканор:] — Адным словам, абстаноўка ясная. Мележ.
4. Акрэслены, добра бачны, выразна ўспрымальны. Ясныя абрысы гор. Ясная дыкцыя. Ясны почырк. Ясны гук званоў. □ Глядзі, якія ясныя шляхі Адкрыты перад намі. Кірэенка.
5. Лагічны, пераканаўчы, дакладны. Ясны адказ. // Здольны лагічна мысліць. Ясны розум падказваў Кастусю, што яшчэ не ўсё страчана. Якімовіч. Галава была на дзіва яснай, светлай, увага іранічна сканцэнтраванай. Васілёнак.
6. Уст. Знатны, вяльможны, багаты. Нарэшце пасланец перадае лёкаю ад яснай пані 25 рублёў гасцінца і абяцанне прыбаўкі 5 рублёў у месяц да яго заробку. Мядзёлка.
•••
Навесці цень на ясны дзень гл. навесці.
Як гром з яснага неба гл. гром.
Ясная справа гл. справа.
Ясны сокал (нар.-паэт.) — тое, што і сокал (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вазю́р 1 ’возчык, вазнік’ (КЭС). Параўн. вазак. Гл. вазюр 2.
Вазю́р 2 ’хлопчык, які любіць многа катацца на санках ці каньках’ (З нар. сл.). Да вазіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Валаво́д 1 ’той, хто валаводзіць’ (КТС). Да валаводзіць (гл.).
Валаво́д 2 ’вяроўка’ (Мат. Гом.); ’вяроўка для навязвання жывёлы’ (З нар. сл.). Да вол і вадзіць 4.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вужэ́лак ’маленькі сабака’ (Гарэц., Др.-Падб.); ’маленькі, вельмі рухавы, пралаза’ (З нар. сл.). Запазычанне з польск. wyżelek — памянш. ад wyżeł ’паляўнічы сабака’. Параўн. вужлянак. Гл. выжал.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вух 1, выкл. для перадачы рохкання свінні (мсцісл., Нар. лекс.). Гукапераймальнае.
Вух 2 ’ах, вох’ (Грыг., КТС), ’бух’ (КТС). Гукапераймальнае; параўн. укр. ух, рус. ух ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Клыка́ць ’глытаць, выпіваць, есці’ (Нас., З нар. сл., Мат. Гом., ТС). Магчыма, кантамінацыя клюкаць 2 (гл.) і глытаць (гл.).
Клы́каць ’блытаць’ (Мат. Гом.). Гл. клычыць 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крыксу́н ’крыкун (пра дзіця)’ (Юрч., Яўс., З нар. сл., КЭС, лаг., Жд. 3, Мат. Маг., Сцяшк.). Утварэнне на ‑ун пад уплывам крыкун. Да крыкса 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кува́ць ’кукаваць’ (ТСБМ, Сцяшк., Нар. лекс.). Да кукаваць (гл.). Магчыма, пад уплывам гукапераймальнага кувец, кувік (пра крык некаторых птушак) (параўн. Бернекер, 641; Слаўскі, 3, 448–449).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Курч 1 ’карчага’ (З нар. сл.). Да курчыцца (гл.).
Курч 2 ’сабака з пароды хартоў, сетэр’ (Гарб.). Запазычанне з польск. kurcz ’тс’ (Слаўскі, 3, 394–395).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Куцалім ’надта бедны гаспадар’ (Нар. сл.). Словаўтварэнне рэалізавалася тут праз канглютынацыю суфіксаў ‑аль і ‑ім. Куцы > куцаль (як доўгімдоўгаль) (Сцяцко, Афікс. наз., 94) > *куцалімы (як радзімы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)