патынкава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; зак., што.
1. Атынкаваць усё, многае. Ну, а цяпер хацелася б давесці ўсё да ладу ў хаце — і патынкаваць, і пафарбаваць як след. Палтаран.
2. і без дап. Тынкаваць некаторы час. Патынкаваць з гадзіну.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
першазі́мак, ‑мку, м.
Першая зімовая санная дарога. Здаецца, яшчэ тыдзень-другі — і на змену дажджу пасыплецца снег, ляжа на зямлю мяккім пухам, і заскрыпяць па белым некранутым першазімку вясёлыя сані. Ігнаценка. Першазімак — першы след Уецца белым поясам. Рудкоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сакмо́ ’след, знак ад падэшвы нагі на раллі, пяску’ (Ласт.; гродз., Яшк.). Рус. усх. сакма́ ’каляіна, лясная сцежка, след нагі’, сокма́ ’тс’, якое, як лічаць, з’яўляецца цюркізмам; параўн. казах. sokpa (< sokma) ’сцежка’, чагат. sokmak ’дарога, сцежка’ ад *sok‑ ’біць’ (Радлаў, 4, 526 і наст.). Міклашыч (Türk. El. Nachtr., 2, 150) лічыць крыніцай рускага слова паўн.-цюрк. sakma ’сцежка’. Іншыя гіпотэзы і літаратуру падрабязна гл. Фасмер, 3, 547. Непакупны, Baltistica, VIII, 1, 1972, 102 лічыць балтызмам, параўн. літ. sekmė ’поспех’, sèkti ’ісці за кім-небудзь’, sěkomis ’услед’. Супраць Анікін (Этимология–1997–1999, 10), які падтрымлівае цюркскае паходжанне слова і крыніцу бачыць у мове беларускіх або літоўскіх татар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
шрам, ‑а, м.
След на скуры ад раны ў выглядзе паласы або рубца; шнар. На лобе ў [Саламона] .. застаўся шрам ад лапаты, якой майстра спрабаваў цвёрдасць яго чэрапа. Бядуля. Тады торгаўся сіняваты шрам на твары палкоўніка, і яго правае века заходзілася ў драбнюткім ціку. Лынькоў. // перан. След у выглядзе паласы, баразны на якой‑н. паверхні. Ка снезе глыбокія шрамы. Прамыя, як коп’і. Кандрусевіч. На краі дзялянкі, як бацька, як вартавы, узвышаецца стары волат-дуб, магчыма, самы стары ў гэтым гаі, з парадзелым голлем, з глыбокімі шрамамі ад удараў маланкі. Шамякін.
[Ням. Schramme.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ліса́, ‑ы, ж.
1. Самка ліса.
2. Тое, што і ліс (у 1, 3 знач.). На прылужжы, дзе раса, След пакінула ліса. Калачынскі. Заходзіць .. пані Ядзя — маленькая, шчупленькая, але з лісой на шыі і ў шыкоўным такім капялюшыку. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́валак ’след пахучай прынады, пракладзены з мэтай прывабіць звера’ (гродз., Жыв. НС). Бязафікснае ўтварэнне ад павалакці < валакці (гл.): …курыцу ці якую пташку … цягнуў на вяроўцы па сьнезі, рабіў повалак. Потум на гэтум повалаку расстаўлёў петлі ці пасткі (тамсама); параўн. по́валакам ’поцягам, волакам’ (Жыв. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́чут: і по́чуту няма ’нічога не чуваць пра каго-, што-небудзь’, ’слых пра каго-небудзь’, ’чутка, вестка’ (ТСБМ, Сцяшк. Сл., Шат.), почу́тка ’чутка’ (ТС), по́чат ’дух’ (дзярж., Сл. ПЗБ), ’след, знак’ (Сцяшк. Сл.). Утвораны ад пачу́ць (гл.), якое з *po‑čuti, як по́гляд, по́зірк.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
затапта́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад затаптаць.
2. у знач. прым. Брудны ад слядоў. На затаптанай падлозе гаспадар з госцем дайшлі да стала на покуце і селі. Пестрак.
3. у знач. прым. Пашкоджаны, знішчаны, памяты пры хадзьбе. Затаптаны след.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уквэ́цацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Разм. Умазацца, упэцкацца ў што‑н. Нарэшце дапаўзлі мы да хмызняку, што быў на нямецкім баку. Там падняліся ды троху абтрэсліся. .. Праўду сказаць, уквэцаліся мы як след, але ж такім часам не пра тое думаецца. Шарахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Следапы́т ‘той, хто добра распазнае сляды, хто высочвае каго-небудзь па слядах’ (ТСБМ). З рус. следопы́т, дзе, як мяркуюць, з’яўляецца калькай англ. pathfinder, мабыць, у сувязі з перакладам рамана Ф. Купера “The Pathfinder”, рус. выданне — у 1841 г. Да след і пытаць; Трубачоў у Фасмер, 3, 668.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)