Е́дрыністы ’поўны колас (збожжа)’ (Шн.) < польск. jędrny ў тым жа значэнні. Польск. форма ад jędro. Бел. спрадвечнае ядраны (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́ўніца ’паўната якой-небудзь меры’: есці на по́ўніцу ’прагна есці’ (Нас.). Утворана ад по́ўны (гл.), як лішніца ’лішак, дастатак’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
канчатко́вы, -ая, -ае.
1. Які не будзе больш пераглядацца, змяняцца; беспаваротны.
Канчатковае заключэнне камісіі.
Канчатковае рашэнне.
2. Які з’яўляецца вынікам, завяршэннем або ажыццяўленнем чаго-н.
К. прадукт.
К. вынік.
Канчатковая мэта.
3. Поўны, даведзены да канца.
Канчатковая перамога.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нудлі́вы, -ая, -ае.
1. Поўны нуды (у 1 знач.), тужлівага настрою.
Н. стан.
2. Які наганяе нуду (у 1 і 3 знач.), сум.
Н. шум дажджу.
3. Які трывожыць бесперастанку (пра боль і інш.).
|| наз. нудлі́васць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
апа́слівы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які дзейнічае, робіць што‑н. з апаскай, асцярожна; засцярожлівы. // Які выяўляе апаску, поўны зацярожлівасці. Апаслівы позірк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напо́ўніцу, прысл.
Разм. На поўны рот, прагна (есці). А потым як бульба спячэцца, здаволены [верасень], дзьмухае, студзіць і есць напоўніцу... Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ха́ркі, ‑аў; адз. няма.
Разм. Макрота; харкавінне. [Стараста Сівілей] курыў і зацягваўся на поўны рот, выплёўваў харкі і быў заўсёды злы. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́ўня, по́вня, по́ўна, по́ўнае, по́ўная ’поўная фаза Месяца’ (ТСБМ, Нас., Сцяшк. Сл., Гарэц., Др.-Падб., Клім., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 2), по́ўняе ’поўня’ (Ян.; барыс., валож., рагач., бых., ЛА, 2), по́ўната ’поўня’ (Касп.; в.-дзв., брасл., Сл. ПЗБ; Шатал.), по́ўна ’поўня’ (ЛА, 2). Ад по́ўны (гл.), паколькі ў час гэтай фазы Месяц бачны поўнасцю. Лексема по́ўнік ’поўня’ (ТСБМ, Янк. 3., Мат. Гом., пух., Сл. ПЗБ) утварылася паводле назвы іншай фазы Месяца — маладзі́к. Тое ж у іншых індаеўрапейскіх мовах, параўн. рус. полнолу́ние, літ. pìlnatis ’поўня’ (< pìlnas ’поўны’), англ. full moon ’поўня’ (< full ’поўны’, moon ’Месяц’), франц. pleine lune (< plein ’поўны’, lune ’Месяц’). Паводле Німчука (Давньорус., 29), укр. по́вня ’тс’ абстрагавана са спалучэння месꙗц въ пълнѣ (суч. місяць уповні), у якім выступае М. скл. нячленнага прыметніка м. р., што зусім не абавязкова на фоне прадуктыўных утварэнняў тыпу ро́ўня і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўмі́сак, ‑ска, м.
Неглыбокая міска. Нашто ўжо быў шаноўны Наш кіраўнік брыгады — І той паўмісак поўны Падліць сабе быў рады. Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абаро́т, -у, М -ро́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Поўны круг вярчэння.
Кола робіць дзесяць абаротаў у секунду.
2. Асобная частка, стадыя якой-н. дзейнасці, развіцця чаго-н. (спец.).
А. палявых культур.
3. Сукупнасць работ, аперацый, якія складаюць поўны цыкл у выкарыстанні чаго-н. (спец.).
А. вагонаў.
4. Абарачэнне грашовых сродкаў і тавараў для ўзнаўлення, атрымання прыбытку.
А. капіталу.
Пусціць грошы ў а.
Гадавы а.
◊
Узяць у абарот каго (разм.) — аказваць (аказаць) рашучае ўздзеянне на каго-н., прымушаць (прымусіць) весці сябе як належыць.
|| прым. абаро́тны, -ая, -ае (да 3 і 4 знач.).
Абаротныя сродкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)