азо́т, ‑у, М азоце, м.
Хімічны элемент, бясколерны газ, які не падтрымлівае гарэння, складае значную частку паветра, з’яўляецца адным з галоўных элементаў жыўлення раслін. Атмасферны азот. Звязаны азот.
[Фр. azote ад грэч. a — не‑, без- і zōē — жыццё.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пяціто́нны, ‑ая, ‑ае.
Які змяшчае пяць тон; грузападымальнасцю ў пяць тон. Пяцітонны груз. □ Там на ГАЗ, на пяцітонны, На калгасную машыну З новым жытам і пшаніцай Ускладаюцца мяхі. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фы́ркаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. 3 шумам выпускаць паветра з ноздраў.
Конь фыркае.
2. 3 шумам, з перарывамі выпускаць газ, пару і пад.
Кран фыркае.
3. перан. Выказваць незадаволенасць чым-н. (разм.).
Усім незадаволены, на ўсіх фыркае.
|| аднакр. фы́ркнуць, -ну, -неш, -не; -ні.
|| наз. фы́рканне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дацямна́, прысл.
Да надыходу цемнаты, да змяркання. Гарадскія шафёры ціснулі на ўвесь газ. Яны спяшаліся дацямна дабрацца дадому. Корбан. Верас ліловы, як на цымбалах, Ціха трымціць увесь дзень дацямна. Агняцвет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
газагенера́тар, ‑а, м.
Апарат для атрымання газу з цвёрдага або вадкага паліва; печ асобай будовы для вырабу генератарнага газу. Ператварэнне арганічнай часткі торфу ў газ ажыццяўляецца ў асобых апаратах — газагенератарах. «Беларусь».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сярні́сты, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае ў сабе серу; з серай. Сярністыя фарбавальнікі.
2. Які мае ў сваім хімічным саставе серу з пэўнай колькасцю кіслароду. Сярністы газ. Сярністы ангідрыд. Сярністае жалеза.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарчы́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да гарчыцы (у 1 знач.). Гарчычны пах. Гарчычны кампрэс. // Прыгатаваны з зярнят гарчыцы. Гарчычны алей.
2. Колеру гарчыцы; цёмна-жоўты.
•••
Гарчычны газ — тое, што і іпрыт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трупёрда ‘дзябёлая, лянівая дзеўка ці баба’ (рас., Краязн. газ., 2014, № 10). Параўн. рус. трупёрда ‘тс’, ‘абжора’, ‘вялы, непаваротлівы чалавек’, трупёрдый, трупёдрый ‘здаровы, дзябёлы’. Экспрэсіўнае рэгіянальнае беларуска-рускае ўтварэнне на аснове дзеяслова тру́паць ‘біць, стукаць’, параўн. рус. крепко сбитый ‘здаровы, дзябёлы’ з ад’ідэацыяй да *pьrděti (гл. пярдзець). Фасмер (4, 109) мяркуе пра сувязь з труп, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сённека, прысл.
Абл. Сёння. У Мінск наш здалёку, з Дашавы, прыйшоў да нас сённека газ. Машара. — Слухай... А што калі мы з табою, жонка, ды сённека ў клуб выправімся? Там жа нейкае кіно. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спідо́метр, ‑а, м.
Прыбор, які паказвае хуткасць руху транспартных машын. Як толькі вырваўся [Славік] за горад, даў такі газ, што стрэлка спідометра хутка перапаўзла лічбу 100 і пачала канвульсіўны скакаць, падбіраючыся часам ажно да 120. Шамякін.
[Ад англ. speed — хуткасць і грэч. metreo — вымяраю.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)