Тахер, ст.-бел. тахеръ, тахоръ, тахръ ’адзінка ліку 12, тузін’ (Ст.-бел. лексікон). Запазычана праз ст.-польск. tacher з ням. Tacher ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 154; Брукнер, 563).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ідыёма. Запазычана ў XX ст., відаць, праз польск. мову (не перадаецца дзеканне) з грэч. ἰδίομα ’своеасаблівы выраз’. SWO, 296. Форма з ‑а на канцы слова пад рус. уплывам.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

І́лька ’драпежны пушны звярок сямейства куніцавых’ (ТСБМ). Рус. и́лька, укр. і́лька. Запазычанне з н.-ням. ilk ’тхор’, с.-н.-ням. ilke, illike (Фасмер, 2, 127) праз рус. мову.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

перабе́гчы, ‑бягу, ‑бяжыш, ‑бяжыць; ‑бяжым, ‑бежыце, ‑бягуць; пр. перабег, ‑ла; заг. перабяжы; зак.

1. Перамясціцца бягом з аднаго месца ў другое, куды‑н. Перабегчы ў кусты. □ Мы перачакалі ў канаве, перабеглі далей, да лесу, і там трохі аддыхаліся. Лось. Ад гумна да хлява мігнуўся, перабег, прыгнуўшыся, нехта чужы. Брыль. // перан. Разм. Перавесціся, паступіць на другое месца працы, вучобы і пад. — Можа, на другі завод перабег? — разважна спытаў Піліп. — Наўрад, — усумніўся Васіль. — Хутчэй за ўсё махнуў дадому. Кулакоўскі.

2. што і праз (цераз) што. Прабегчы цераз што‑н., на процілеглы бок чаго‑н. Салдат перабег дарогу, скочыў праз канаву і, спатыкаючыся, накульгваючы, бег уздоўж руч[ая] ў глыб лесу. Лынькоў. [Сабака і Ліпка] перабеглі шашу, апынуліся на вузкай, абсаджанай дрэўцамі дарозе. Брыль. А калі пачало змяркацца, [Кірык] крадучыся абышоў па канаве сад, перабег цераз агарод і вярнуўся дадому. Ляўданскі.

3. перан. Перайсці на бок праціўніка; перайсці ў стан іншага лагера, групоўкі і пад. Баннік вырашыў так, што паліцыя — не так ужо і страшна: ён возьме зброю ў рукі і адразу перабяжыць да партызан. Федасеенка.

4. што і без дап. Забегчы далей, чым патрэбна. Перабегчы лішняе.

5. перан. Пралегчы, працягнуцца (пра дарогу, выцягнутую паласой прастору). Дарога па ўскрайку сяла Праз Плёсы мае перабегла І ў сэрцы тваім пралягла. Аўрамчык.

•••

Перабегчы дарогу каму — тое, што і перайсці дарогу каму (гл. перайсці).

(Чорная) кошка перабегла паміж кім гл. кошка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

прагна́ць сов.

1. в разн. знач. прогна́ть;

п. саба́ку — прогна́ть соба́ку;

п. са слу́жбы — прогна́ть со слу́жбы;

п. па шашы́ два кіламе́тры — прогна́ть по шоссе́ два киломе́тра;

п. прако́с — прогна́ть проко́с;

п. праз строй — ист. прогна́ть сквозь строй;

2. разг. запи́ть;

п. бу́льбу малако́м — запи́ть карто́шку молоко́м;

3. (жажду) утоли́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пракла́сці сов.

1. прям., перен. (создать, провести) проложи́ть; (сделать наезженным) протори́ть;

п. даро́гу праз лес — проложи́ть доро́гу че́рез лес;

п. сце́жку — протори́ть тропи́нку;

2. (нек-рое время) прокла́сть;

паўдня́ ~ла́ў дро́вы — полдня́ прокла́л дрова́;

3. (сделать прокладку) проложи́ть;

◊ п. шлях — проложи́ть доро́гу;

грудзьмі́ п. сабе́ даро́гу — гру́дью проложи́ть себе́ доро́гу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прарасці́ сов.

1. (дать росток) прорасти́;

намо́чаны гаро́х ~ро́с — намо́ченный горо́х проро́с;

бу́льба ~сла́ — карто́шка проросла́;

2. (сквозь что-л.) прорасти́, проби́ться;

трава́ ~сла праз ку́чу каме́ння — трава́ проросла́ сквозь ку́чу ка́мня;

3. (нек-рое время) порасти́; простоя́ть;

гэ́та дрэ́ва ~сце́ яшчэ́ гадо́ў два́ццаць — э́то де́рево простои́т ещё лет два́дцать

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пе́рак, пе́ракам ’поперак, упоперак’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., ушац., Нар. лекс.; Варл.), ’кароткая папярочная баразна’ (докш., Сл. ПЗБ), ’папярочны загон’ (ЛА, 2), смал. пе́рек ’упоперак’; укр. пере́ка ’супрацьдзеянне, супярэчанне’, рус. по‑перёк ’упоперак’, польск. w przek, w przeki, na przek(i) ’упоперак, наадварот, наперакор’, ст.-польск. przek(o) ’поперак’, н.-луж. prjeki ’поперак, наўскос’, в.-луж. prěki ’поперак’, prěčić ’перасякаць; супярэчыць, супраціўляцца’, палаб. pritʼai, pritʼě ’праз, звыш; па той бок’, ст.-чэш. na‑přiek(y), чэш. na‑přík ’насупраць, у параўнай з. насуперак’, na‑příč ’праз, па той бок; поперак’, славац. na‑priеку, na‑priek ’нягледзячы на’, славен. prẹ̑k ’рэзкі, грубы, жорсткі; які супраціўляецца; касы, які стаіць упоперак’, prȇ̥ko, prę̑k, priek, prȇ̥čki ’тс’, vprẹ̑k ’нягледзячы; праз; супраць’, prȇ̥k ’горды чалавек’, серб.-харв. пре̂к, харв. prȉjek ’папярочны; просты, самы кароткі, запальчывы, круты, неадкладны, неабходны’, пре̂ко ’насупраць, па той бок; упоперак, раптоўна, рэзка; празмерна’, чак. priko ’тс’, макед. прек ’папярочны; неадкладны, круты’, балг. пряк. мн. л. пре́ки ’прамы, непасрэдны’, ст.-слав. въпрѣкы глаголати ’супярэчыць’, ц.-слав. прѣкъ ’папярочны; які ляжыць упоперак’, прѣко, прѣкы ’насуперак; супраць; праз’. Прасл. *perkъ ’папярочны, які знаходзіцца на супраць’ (перайшло ў прыслоўе, прыназоўнік *perko/*perkъ/*perky і ў адназоўнікавы дзеяслоў *perčiti ’пярэчыць’) — утварэнне з суф. *‑kǒ (> *‑kъ) ад прыслоўя *per‑ ’праз’ (Мее, Études, 329; Фасмер, 3, 238: Копечны, 1, 129 і 173; Махэк₂, 492; Бязлай, 3, 110–111).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рату́нак ’ратаванне, дапамога’ (ТСБМ, Бяльк.), рату́нок, ре̂ту́нок ’дапамога ў бядзе’ (Нас., ТС), ряту́нак ’тс’ (шум., рас., Сл. ПЗБ), ’плач’ (?) (Жд. 2). Ст.-бел. ратунак, рятунок, ретунок (1514 г.; Булыка, Лекс. запазыч., 41), што з ням. Rettung ’тс’ праз ст.-польск., параўн. польск. ratunek ’тс’. Фанетычная і марфалагічная адаптацыя, у тым ліку элемента ‑ung (ж. р.) > ‑ек/‑ок/‑ак (м. р.), верагодна, праз стадыю *retunk, як адзначае Брукнер (454), з далейшым развіццём галоснага паміж збегам зычных. Гл. ратаваць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Страж ‘ахоўнік, абаронца’ (ТСБМ), страж, стра́жа ‘варта’ (беласт., ашм., Сл. ПЗБ). Мяркуючы па прыкладах, даволі позняе запазычанне з рус. страж ‘тс’, дзе праз царкоўнаславянскую з ст.-слав. стражь, стража ‘тс’, або праз польск. straż ‘тс’, што з чэш. straž, параўн. ст.-польск. stróża (Басай-Сяткоўскі, Słownik, 341). Сюды ж стра́жнік ‘ляснік, лясны абходчык’ (Нас., Гарэц.; ганц. Ск. нар. мовы), ‘паліцэйскі’ (Бяльк.), што з рус. стра́жник ‘вартаўнік’ або польск. strażnik ‘вартаўнік, наглядчык’. Гл. Цвяткоў, Запіскі, 2, 1, 62.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)