ша́хматный в разн. знач. ша́хматны;
в ша́хматном поря́дке у ша́хматным пара́дку;
ша́хматная доска́ ша́хматная до́шка;
ша́хматный бала́нс бухг. ша́хматны бала́нс;
ша́хматный ход ша́хматны ход;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Та́фель ’паркет’ (Некр. і Байк.). Запазычана з ням. Tafel ’дошка, пліта’, магчыма, праз польск. tafelka ’плітка, дошчачка’ ад tafla ’пліта, тонкая дошчачка’, гл. тахля.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лушня́к ’вушак у дзвярах, бакавая дошка шуфляды вакон’ (парыц., Янк. Мат.; калінк., Нар. сл., жлоб., Мат. Гом.) — кантамінаванае ўтварэнне з лут 2 і вушня́к (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ты́льнік ‘кароткая дошка, якой закрываюць уваход у вулей з тылу’ (дзятл., Жыв. сл.). Да тыльны, тыл (гл.), сюды ж, відаць, ты́льня ‘прыбудоўка да сяней’ (ЛМТ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ша́шачніца, ‑ы, ж.
1. Квадратная дошка з клеткамі двух колераў для гульні ў шашкі і шахматы.
2. Скрынка для захоўвання шашак, якая з’яўляецца звычайна і шашачнай дошкай. Сабраць шашкі ў шашачніцу.
3. Дзённы матыль з рыжай афарбоўкай крылаў і радамі чорных плям на іх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Плоўт, плоўтэс ’прадаўгаватая дошка, якой закрываюць бакавы ўваход у калодачны вулей’ (воран., Сл. ПЗБ; ЛА, 1). Паводле Грынавяцкене (Сл. ПЗБ, 4, 15), з літ. plautas ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Во́сланкі ’збітыя дошкі, якія кладуць на дно воза’ (Шатал.). Рус. ослоны ’жэрдкі, на якія кладуць снапы для прасушкі’, укр. ослін, ослонок ’прадаўгаватая лаўка’, польск. osłonka ’дошка на дне воза’, у польск. дыял. на чэшскай тэрыторыі uosu̯ony‑osłony ’бакавыя дошкі на калёсах’, чэш. oslon ’чалеснікі в.-луж. wosłon ’дошкі’, серб.-харв. óslon ’апора падтрымка’, славен. oslon ’дошкі для пасцілкі ў калёсах’. Прасл. oslonъ ’дошка, жэрдка’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад *osloniti (Махэк₂, 419). Гл. засланіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пла́нка ’клопат, куды ўстаўляецца млён’ (паўн.-усх., ЛА, 4), ’лёстка ў драбіне’ (дубр., ЛА, 4), ’вязы ў санях’ (дубр., ЛА, 2), ’дзверцы ў стаячым вулеі’ (чавус., клім., ЛА, 1); пла́нкі ’ручкі ў падушцы воза, да якіх прымацоўваюцца драбіны’ (віц., маг., брагін., рэч., ЛА, 2), ’доўгія бярвенні, што кладуцца уздоўж моста ля яго краёў для ўмацавання насцілу’ (Сцяшк. Сл.). З рус. пла́нка ’ліштва, дошчачка’, ’дошка, брус’, якое з нова-в.-ням. Planke ’дошка’, ’маснічына’ < с.-лац. planca ’тоўстая дошка’ < лац. phalanga ’насілы для пераноскі цяжкага грузу’ < ст.-грэч. φάλαγξ ’прадаўгаваты кавалак бервяна’, φάλαγγαι ’бэлькі, бярвёны’ (Фасмер, 3, 273; Васэрцыер, 174). Сюды ж бел. пла́нка ’палоска з дрэва, металу, тканіны’ (ТСБМ), ’вышытая паласа ў кашулі спераду ад каўняра ўніз’ (Касп.; ветк., гом., Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тынёнка ‘церніца’ (бярэз., Сл. ПЗБ, ЛА, 4). Не зусім ясна. Відаць, ад назвы месца, дзе церлі лён, гл. тыня́нка ‘пуня’, або ад тынь 2 ‘тонкая дошка’, гл. тын.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падкідны́, ‑ая, ‑ое.
1. Які падкідваецца ўверх. // Прызначаны для падкідвання чаго‑н. Падкідная дошка.
2. Уст. Які тайна падкідваецца. Падкідныя лісткі.
3. у знач. наз. падкідны́, ‑ога, м. Карцёжная гульня. Насупраць адной хаты.. [жандары] спыніліся, зайшлі ў яе. Там якраз чатыры хлопцы-кавалеры гулялі ў падкіднога. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)