Ба́лі (мн.) ’некалькі плытоў сплаўленага лесу, звязаных разам’ (Маслен.). Параўн. рус. ба́ля ’паля’. Ад ба́ля ’паля, бервяно’, якое ўзнікла дэкампазіцыяй з ба́лька, ба́лка ’бэлька, паля’ (< ням.; ‑ка ўспрымалася як суфікс і было ўтворана новае слова ба́ля).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нака́т ’дарога, вымашчаная бярвеннямі’ (Жд. 1), ’рад бярвенняў, якія накладваюцца на ўжо звязаны плыт’ (Нар. сл.), ’след ад колаў, воза’ (Бяльк.). Усё ад накаці́ць, наката́ць, гл. ката́ць у розных значэннях. Сюды ж нака́тнік ’тонкае бервяно’ (Гарэц.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тапля́к ’бервяно, якое доўгі час праляжала пад вадой’ (ТСБМ), ’дрэва, якое ляжала ў вадзе’ (віц., Нар. сл.; барыс., Сл. ПЗБ), ’патанулае дрэва’ (лельч., Расл. св.), топля́к ’патанулая калода’ (ТС, ПСл). Ад тапі́ць, тапі́цца, гл. тапі́ць 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нястры́маны і нестрыма́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Які не можа валодаць сабой, стрымлівацца. Усе ведаюць, што Булай нястрыманы, што любіць пакамандаваць. Шыцік.
2. Якога немагчыма стрымаць. З нястрыманаю сілаю і з громам бервяно падае ў ваду. Колас. — Няма куды дзяваць збожжа, — з нястрыманай радасцю сказаў.. [Шаманскі]. Дуброўскі. Сябры скарысталі вясёлы.. настрой для розных смешных успамінаў і далі волю нестрыманаму смеху. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дарэ́заць, ‑рэжу, ‑рэжаш, ‑рэжа; зак., каго-што.
1. Скончыць рэзаць што‑н.; давесці рэзанне, рэзку да канца ці да якога‑н. месца. Дарэзаць дровы. Дарэзаць бервяно да паловы.
2. Канчаткова пазбавіць жыцця, перарэзаўшы горла (пра параненага звера, жывёліну і пад.). Дарэзаць барака.
3. і чаго. Дадаткова нарэзаць. Дарэзаць хлеба на стол. // Прыбавіць шляхам межавання. Дарэзаць сенажаці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падцягну́ць, -ягну́, -я́гнеш, -я́гне; -ягні́; -я́гнуты; зак.
1. што. Нацягнуць або напяць тужэй.
П. пасак.
2. каго-што. Падцягваючы, наблізіць.
П. бервяно да саней.
3. каго-што. Сканцэнтроўваючы, наблізіць, падвесці куды-н.
П. рэзервы к фронту.
4. перан., каго (што). Зрабіць больш дысцыплінаваным, больш працаздольным (разм.).
П. адстаючых па матэматыцы.
5. каму і без дап. Далучыцца да таго, хто спявае, падпяваючы яму.
|| незак. падця́гваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падця́гванне, -я, н. і падця́жка, -і, ДМ -жцы, ж. (да 1 знач.; разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зачапі́ць, -чаплю́, -чэ́піш, -чэ́піць; -чэ́плены; зак., каго-што.
1. Захапіць, паддзець, каб прыцягнуць да сябе або злучыць з чым-н.
З. вядро на крук.
З. бервяно бусаком.
2. Выпадкова закрануць пры руху.
З. воссю за вугал.
3. перан. Усхваляваць, абудзіць якое-н. пачуццё; зняважыць чые-н. пачуцці.
З. за жывое.
З. самалюбства.
4. Пачаць гаворку з кім-н., сказаць каму-н. што-н.; закрануць у размове што-н.
Я не рада, што яе зачапіла.
З. дзяўчыну ў гаворцы.
|| незак. зачэ́пліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перакаці́ць сов. перекати́ть; (с боку на бок — ещё) перевали́ть;
п. бо́чку ў друго́е ме́сца — перекати́ть бо́чку в друго́е ме́сто;
п. бервяно́ це́раз даро́гу — перекати́ть бревно́ че́рез доро́гу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рассячы́ сов., в разн. знач. рассе́чь; (рубя, разделить на части — ещё) разруби́ть;
р. бервяно́ — рассе́чь (разруби́ть) бревно́;
р. па́лец — рассе́чь па́лец;
парахо́д рассе́к хва́лі — парохо́д рассе́к во́лны
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Со́мінец ‘кароткае бервяно паміж вокнамі’ (ТС), со́мчык ‘шула’ (ЛА, 4), сума́к ‘прасценак, міжаконне’ (Ян.). Гл. самінец. Параўн. таксама цу́нік ‘кароткія бярвенні ў прамежках паміж вокнамі’, цунь ‘тс’ (ТС), што схіляе прыняць за зыходныя формы з ‑у‑: польск. sunik, sumik, suńec, славац. súmyk, укр. су́мець, для якіх Бонк (SFPS, 5, 236 і наст.) дапускае значэнне ‘бервяно ў сцяне драўлянага будынка, якое ўстаўляецца ў паз слупа; абрамленне аконнага або дзвярнога праёму’ і, як тэхнічныя тэрміны, выводзіць з *sunǫti (гл. сунуць), што не вельмі пераконвае. Магчыма дапусціць кантамінацыю ці збліжэнне з *sъmъkъ, параўн. рус. алан. сомо́к ‘грэбень страхі’, балг. дыял. смок ‘бэлька ў склепе’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)