переворо́т в разн. знач. пераваро́т, -ту м.;
переворо́т в нау́ке пераваро́т у наву́цы;
госуда́рственный переворо́т дзяржа́ўны пераваро́т.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аліга́рхія, ‑і, ж.
1. У антычныя часы і сярэдневякоўе — дзяржаўны лад, заснаваны на панаванні невялікай групы найбольш багатых і знатных асоб, а таксама пануючая група. Венецыянская алігархія.
2. перан. Палітычнае і эканамічнае панаванне невялікай групы імперыялістаў, прадстаўнікоў буйнога манапалістычнага капіталу. Фінансавая алігархія.
[Грэч. oligarchia — улада нямногіх.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кантро́ль, ‑ю, м.
1. Праверка дзейнасці каго‑, чаго‑н.; назіранне з мэтай праверкі. Устанавіць кантроль за якасцю прадукцыі. Камітэт народнага кантролю.
2. Установа або арганізацыя, якая кантралюе чыю‑н. дзейнасць. Дзяржаўны кантроль. Працаваць у кантролі.
3. зб. Кантралёры. Кантроль правярае білеты. Сташэўскі.
[Фр. controle.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каро́нны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да кароны (у 1, 2 знач.). // Уст. Дзяржаўны, урадавы (пра манархічныя краіны). Каронны суд. Каронныя землі. □ Кароннае войска стаяла кругом, мястэчкі і вёскі карала агнём. Вялюгін.
2. Лепшы, найбольш ўдалы. Каронная роля артыста. Каронны нумар праграмы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апара́т, -а і -у, М -ра́це, мн. -ы, -аў, м.
1. -а. Спецыяльны прыбор, механічнае прыстасаванне.
Тэлефонны а.
Касмічны а.
2. -у. Сукупнасць органаў, якія выконваюць якую-н. асобную функцыю ў арганізме (спец.).
Стрававальны а.
3. -у. Сукупнасць дзяржаўных устаноў, а таксама супрацоўнікаў, якія абслугоўваюць пэўную галіну кіраўніцтва, гаспадаркі.
Дзяржаўны а.
Працаздольны а.
|| прым. апара́тны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
механі́зм, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Унутраная частка машыны, прылады, апарата і пад., якая прыводзіць іх у дзеянне.
Гадзіннікавы м.
2. перан. Унутраная сістэма чаго-н., што вызначае парадак якога-н. віду дзеяння.
Дзяржаўны м.
Гаспадарчы м.
3. чаго. Сукупнасць працэсаў, з якіх складаецца якая-н. фізічная, хімічная, фізіялагічная і пад. з’ява.
М. хімічнай рэакцыі.
|| прым. механі́чны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
канстыту́цыя, ‑і, ж.
1. Асноўны закон дзяржавы, які мае вышэйшую юрыдычную сілу і вызначае грамадою дзяржаўны лад, выбарчую сістэму, прынцыпы арганізацыі і дзейнасці дзяржаўных органаў і асноўныя правы і абавязкі грамадзян. Канстытуцыя СССР. Манархічная канстытуцыя.
2. Будова арганізма, склад цела. Канстытуцыя чалавека. Канстытуцыя жывёлы.
[Ад лац. constitutio — будова; ўстанаўленне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Манаполька ’дзяржаўная крама (ў Расіі), у якой прадавалі гарэлку’ (ТСБМ, Яруш.). З рус. монополия ’дзяржаўны продаж гарэлкі’ (якое з новав.-ням. Monopolia < с.-лац. monopolium < ст.-грэч. μονοπώλιον ’індывідуальнае права на продаж’: μόνος ’адзін’ + πωλεῖν ’прадаваць’) пры дапамозе суфікса ‑к‑a, як ла́ўка. У рус., польск., чэш. мовах гэта лексема азначае ’дзяржаўная гарэлка’. Ст.-бел. монополия (XVI ст.) запазычана са ст.-польск. monopolija ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзе́яч, ‑а, м.
Асоба, што вызначылася ў якой‑н. галіне грамадскай дзейнасці. Дзяржаўны дзеяч. Дзеяч навукі. Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР. Грамадскі дзеяч. □ За гады савецкай улады многа выдатных людзей з’явілася ў беларускім Палессі. Гэта дзеячы народнай гаспадаркі, дзеячы ператварэння і ўдасканалення краю, дзеячы навукі і культуры. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скарбо́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Гіст. Гаспадарча-фінансавы. Скарбовая канцылярыя гетмана.
2. Уст. Які належаў казне, казённы; дзяржаўны. Хутарок быў пабудаваны .. па арандаванай скарбовай зямлі. Колас. На настаўнікі двор уз’ехала натоптаная сенам скарбовая параконка. Лобан. Ні за якія грошы не хацелі [людзі] на скарбовым полі класці сваю працу. Калюга.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)