Біто́к ’бітае мяса’. Відаць (як і ўкр. бито́к), запазычанне з рус. бито́к ’тс’ (параўн. польск. bitki ’сечаныя катлеты, зразы’). Да рус. слова параўн. Шанскі, 1, Б, 125. Словаўтваральная мадэль гэтага слова агульнаславянская (параўн. бел. словы гэтага тыпу, але з іншым значэннем), але як кулінарны тэрмін яно пашырылася праз рускую мову.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́ці-ву́ці-ву́ці ’падзыўныя словы для качак’ (мсцісл., З нар. сл.; гродз., Цых.) ’падзыўныя словы для гусей’ (віл., міёр., карэліц., зэльв., Шатал.). У аснове падзыўнога слова форма мн. л. ад назоўніка ву́ця дзіц. ’качка’; параўн. Смаль-Стоцкі, Приміт., 31; перанос падз. слова на гусей — другасная з’ява, параўн. вут-вут-вут (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ды́кта ’фанера’ (Сцяц.). Запазычанне з польск. dykta ’тс’ (паходжанне польск. слова няяснае; няма ў Слаўскага і Брукнера). Слова сустракаецца таксама ў форме ды́хта (Шат., Сцяшк.), дыхт (Сцяшк.). Параўн. польск. dychtować, dyktować (< ням. dichten, dicht ’шчыльны’; гл. Брукнер, 106), ст.-бел. дыфтоване (XVII ст.) ’ушчыльненне’ (Булыка, Запазыч., 104: < польск. dychtowanie < ням. dichten).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дылета́нт ’дылетант’ (БРС). Рус. дилета́нт, укр. дилета́нт. Для рус. крыніцай запазычання з’яўляецца ням. Dilettant або франц. dilettant ’тс’ (першакрыніца — італ. dilettante ’аматар’); так Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 121. Фасмер (1, 514)выводзіў рус. слова з ням. (< італ.) або прама з італ. Для бел. непасрэднай крыніцай трэба лічыць рус. слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пялёхаць ’плюхаць, плёскаць’ (Юрч. Вытв.), пялёхкаць ’тс’ (там жа), пялёхкацца ’плюхацца ў вадзе; няўмела і доўга мыць бялізну’ (Наша Слова, 2000, 6 вер.), пялёхнуцца ’зваліцца’ (Жд. 3), сюды ж пялёх ’пра пялёсканне, наліванне’ (мсцісл., Нар. лекс.). Ад гукапераймальнага па паходжанні слова, суадноснага з гукаперайманнямі на ‑с, параўн. пялёсь, гл. пялёскацца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таўку́нчыкі ’камары’ (Сцяшк.), ’камары, што мітусяцца ў паветры клубком, таўкуць мак’ (Скарбы), ’від камароў’ (шчуч. Жыв. св.). Параўн. рус. дыял. толку́н ’камарыны рой (у цёплы летні вечар)’. Да таўчы́ся ’рухацца, таптацца на адным месцы’, гл. таўхаць, таўчы, адносна рускага слова гл. Фасмер, 4, 72 (параўноўвае з рус. толку́чка, гл. наступнае слова).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ко́рень в разн. знач. ко́рань, -ня м.;
сла́дкий ко́рень бот. чарнако́рань;
са́харный ко́рень бот. цукро́вы ко́рань;
квадра́тный ко́рень мат. квадра́тны ко́рань;
куби́ческий ко́рень мат. кубі́чны ко́рань;
показа́тель ко́рня мат. пака́зчык ко́раня;
знак ко́рня мат. знак ко́раня;
извлече́ние ко́рня мат. здабыва́нне ко́раня;
ко́рень сло́ва грам. ко́рань сло́ва;
◊
вы́рвать с ко́рнем вы́рваць з ко́ранем;
пусти́ть ко́рни пусці́ць карані́ (карэ́нне);
в ко́рне у ко́рані;
на корню́ (о хлебе) на ко́рані; (о лесе) на пні;
красне́ть до корне́й воло́с чырване́ць па са́мыя ву́шы (да са́мых вушэ́й);
смотре́ть в ко́рень глядзе́ць у ко́рань;
запря́чь ло́шадь в ко́рень запрэ́гчы каня́ ў агло́блі;
ходи́ть в корню́ ≅ хадзі́ць у агло́блях;
ко́рень зла ко́рань зла.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Нядо́віча (недо́віча) ’не так даўно, нядаўна’ (Бяльк.). Гл. надо́вечы ’тс’, пачатак слова заменены пад уплывам нядаўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Банкрат ’дамкрат’ (Бір. Дзярж.). Дыялектная трансфармацыя слова дамкра́т (гл.), мабыць, пад уплывам банка́рт ’байструк’. Жартаўлівае ўтварэнне?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бо́мка ’званочак’. Утварэнне ад дзеяслова бо́мкаць (гл.). Ад бо́мка далей утвараецца новае слова бо́ма ’тс’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)