фацэ́тны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Камічны, забаўны. На гэты раз дзверы расчыніліся болей урачыста, павольна і стала, і парог пераступіла даволі фацэтная і маляўнічая постаць штацкага чалавека. Колас. Ва ўкраінскім мястэчку, куды, асмялеўшы, Сяргей завітаў, цырульнік зрабіў яму фацэтную прычоску. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
худзе́ча, ‑ы.
Разм.
1. м. і ж. Пра вельмі худога чалавека.
2. ж., зб. Худыя дзеці. За лета гэтая худзеча так адбегаецца па цёпламу пяску, так адап’ецца смачнага вясковага малака, што пад восень дзіўна робіцца, няўжо гэта тыя самыя заморкі? Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цішэ́й,
1. Выш. ст. да прысл. ціха.
2. у знач. выкл. Ужываецца як загад захоўваць цішыню, маўчаць. — Цішэй вы! — крыкнуў Грышка Гарачун. Рунец. — Цішэй, цішэй, — супакойваў Гена ўзрушаных акцябрат. Юрэвіч.
•••
Цішэй вады, ніжэй травы — пра вельмі спакойнага, нясмелага, ціхага чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ягня́ і ягнё, ‑няці; мн. ‑няты, ‑нят; н.
Дзіцяня авечкі. // перан. Разм. Пра ціхага, пакорлівага, нясмелага чалавека. [Шэмет:] — Але ў барацьбе з воўчай ідэалогіяй няможна быць ягнём. Лобан. Голад і яму, Отто, скаваў рукі і ногі. І ён, Отто, пакорлівае ягнё. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яхі́дна 1, ‑ы, ж.
1. Млекакормячая жывёліна атрада клаачных, накрытая іголкамі і поўсцю (водзіцца ў Аўстраліі, Новай Гвінеі, Тасманіі).
2. перан. Разм. Пра злога, каварнага чалавека. Не хлопец, а яхідна нейкая.
яхі́дна 2, ‑ы, ж.
Ядавітая аўстралійская змяя сямейства аспідаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пе́рсі ’грудзі ў каня’ (кам., бых., КЭС; Нар. Гом.; беласт., шчуч., Сл. ПЗБ), (паэтычн.) ’грудзі ў чалавека’ (ТСБМ), укр. пе́рси, перс(а), рус. пе́рси грудзі, пярэдняя частка цела — ад шыі да жывата’, ’унутраныя органы, размешчаныя ў грудзях; лёгкія’, стараж.-рус. пьрсь; польск. pierś, piersi ’грудзі’, ’жаночыя грудзі’, чэш. prsy < prs, prso, prsa < ст.-чэш. prsi — мн. (парны) л. ж. р.; славац. prsia (н. р. мн. л.), славен. pŕsi (ж. р.), pŕsa (н. р.), серб.-харв. пр̏си, пр̏са ’грудзі’, ст.-слав. прьси. Прасл. *pьrsi, роднаснае літ. жамойцк. pìršys (ж. р.) ’грудзі ў каня’, ст.-інд. párçuṣ ’рабро’, авест. parəsu‑, pərəsu‑ ’рабро, бок’; асец. fars ’тс’, ’краіна, старонка’ — да і.-е. *perкʼ са значэннем ’рабро’ (Міклашыч, 342; Траўтман, 220; Покарны, 820; Фасмер, 3, 245; Махэк₂, 486; Бязлай, 3, 129). Відаць, прасл. *pьrsi азначала, аднак, ’жаночыя грудзі’, побач з *grǫdь ’грудзі чалавека’ і vъn‑ědro ’ўнутраныя органы’. Значэнне ’грудзі ў каня’ развілося ў некоторых гаворках пазней шляхам семантычнага пераносу ў сувязі са з’яўленнем конскай вупражы, параўн. персці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нае́хаць сов.
1. в разн. знач. нае́хать;
машы́на ~хала на чалаве́ка — маши́на нае́хала на челове́ка;
гасце́й ~хала по́ўны дом — госте́й нае́хало по́лный дом;
ра́птам ~халі ко́ннікі — вдруг нае́хали вса́дники;
2. надви́нуться, сползти́;
ша́пка ~хала на лоб — ша́пка надви́нулась (сползла́) на лоб
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
загубі́ць сов.
1. (привести к гибели) загуби́ть, погуби́ть; угро́бить;
з. чалаве́ка — загуби́ть (погуби́ть, угро́бить) челове́ка;
2. перен. загуби́ть, погуби́ть; разру́шить;
з. та́лент — загуби́ть тала́нт;
з. жыццё — загуби́ть (погуби́ть, разру́шить) жизнь;
3. (истратить без пользы) потра́тить, загуби́ть;
з. час — потра́тить (загуби́ть) вре́мя
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пе́вень, пе́ўня, мн. пе́ўні, пе́ўняў, м.
1. Самец курыцы.
2. перан. Пра задзірыстага чалавека, забіяку (разм.).
◊
Да пеўняў (разм.) — да світання (праседзець).
Да пеўняў або з пеўнямі (разм.) — вельмі рана, на досвітку (устаць, падняцца).
Пусціць чырвонага пеўня (разм.) — учыніць пажар, падпаліць (у 2 знач.).
|| памянш. пе́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
|| прым. пе́ўневы, -ая, -ае (да 1 знач.).
П. крык.
П. голас (таксама перан.; крыклівы, прарэзлівы).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жыво́т, -вата́, М -ваце́, мн. -ваты́, -вато́ў, м.
1. Частка цела ў чалавека і жывёл, у якой размешчаны органы стрававання.
Боль у жываце.
2. Страўнік, кішэчнік (разм.).
Купіць лякарства ад жывата.
Благому жывату і пірог шкодзіць (прыказка).
◊
Жывот падцягнула (безас.) — захацелася есці.
Качацца жыватом (разм.) — хварэць на жывот.
Падарваць жывот (жываты) са смеху — моцна смяяцца, аж заходзіцца.
Плячысты на жывот (жарт.) — ахвотнік паесці.
Хватацца за жывот — смяяцца да знямогі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)