◎ Кулі́чкі ’калені’ (Яўс.). Зыходзячы з агульнабалтыйскай назвы косці (ст.-прус. сайіап, літ. kaulas, лат. kaüls)% якая не мае паралелей у славянскіх мовах, можна меркаваць аб балтыйскім уплыве (суфіксацыя слова славянская ‑ičьka).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Надза́хад ’перад захадам’ (Сл. ПЗБ). Са спалучэння прыназоўніка над (у часавым значэнні) з назоўнікам захад у форме він. скл.; над у такіх канструкцыях звычайна мае значэнне ’перад’ (ESSJ SG, 1, 125).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сухаве́ршнік ’дзяцел’ (Мат. Гом.). Відаць, ад сухаве́рх ’дрэва з засохлым верхам’, сухаве́рхі ’які мае сухі верх (пра дрэва)’ (Сл. ПЗБ), што да сухі і верх ’верхавіна’. Параўн. іншую назву сухарык, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зале́жны, -ая, -ае.
1. Які знаходзіцца ў залежнасці.
З. чалавек.
Залежныя краіны.
2. Абумоўлены чым-н., які ўтрымлівае ў сабе залежнасць (у 2 знач.).
Залежнае становішча.
3. Які выражае залежнасць (у 3 знач.; спец.).
Залежнае слова.
4. У граматыцы: які мае адносіны да форм дзеяслова, якія абазначаюць, што суб’ект падвяргаецца дзеянню з боку аб’екта.
З. стан.
Дзеепрыметнік залежнага стану.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
засво́іць, -о́ю, -о́іш, -о́іць; -о́ены; зак., што.
1. Успрыняўшы што-н. новае або чужое, зрабіць уласцівым, прывычным для сябе.
З. звычку.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Праглынуўшы, перапрацаваць у сабе (ежу, лякарства).
Арганізм добра засвоіў ежу.
3. Зразумеўшы, запомніць як мае быць.
З. школьны матэрыял.
|| незак. засво́йваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. засвае́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кане́чны, -ая, -ае.
1. Які мае канец, мяжу (у прасторы і часе); проціл. бесканечны.
Канечная велічыня (у матэматыцы — велічыня, што змяняецца ў пэўных межах, не роўная ні нулю, ні бесканечнасці).
2. Тое, што і канцавы.
К. прыпынак.
3. Тое, што і канчатковы (у 2 знач.).
К. вынік.
К. прадукт.
|| наз. кане́чнасць, -і, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кі́слы, -ая, -ае.
1. Які мае своеасаблівы смак, падобны на смак лімона, журавін.
К. яблык.
К. сок.
2. Які закіс у выніку браджэння, прыгатаваны квашаннем.
Кіслае малако.
Кіслая капуста.
3. перан. Які выражае незадаволенасць; паніклы (разм.).
К. настрой.
К. выраз твару.
4. Які змяшчае кіслату (у 2 знач.; спец.).
Кіслая глеба.
|| наз. кіслата́, -ы́, ДМ -лаце́, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ко́нсул, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Службовая асоба дыпламатычнага ведамства, якая прадстаўляе і абараняе прававыя і эканамічныя інтарэсы сваёй дзяржавы і яе грамадзян перад уладай іншай дзяржавы.
Генеральны к.
2. У Старажытным Рыме і ў Францыі (у першыя гады 19 ст.): тытул вышэйшых службовых асоб, а таксама асоба, якая мае гэты тытул.
|| прым. ко́нсульскі, -ая, -ае.
Консульскія паўнамоцтвы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вучо́ны, -ая, -ае.
1. Вывучаны, навучаны чаму-н.
Не вучы вучонага (прыказка). В. мядзведзь (дрэсіраваны).
2. Высокаадукаваны, які многа ведае ў галіне якой-н. навукі.
В. чалавек.
В. садавод.
3. Які мае адносіны да навукі, навуковы.
Вучонае званне.
Вучоная ступень.
4. у знач. наз. вучо́ны, -ага, мн. -ыя, -ых, м. Спецыяліст у якой-н. галіне навукі.
Выдатны в.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хімі́чны, -ая, -ае.
1. гл. хімія.
2. Які мае адносіны да з’яў, што вывучаюцца хіміяй.
Хімічная рэакцыя.
Хімічныя элементы.
3. Звязаны з прымяненнем метадаў хіміі ў вытворчасці, у розных галінах гаспадаркі.
Хімічная апрацоўка глебы.
Хімічныя ўгнаенні.
4. Звязаны з прымяненнем прадуктаў хіміі ў ваенных мэтах.
Хімічная зброя.
○
Хімічны карандаш — карандаш з асобым графітам, які пры змочванні піша як чарніла.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)