смакта́ць, смакчу́, смо́кчаш, смо́кча; смакчы́; незак., што.

1. Губамі і языком уцягваць у рот што-н. вадкае праз вузкую адтуліну ў чым-н.

С. малако.

2. Пра насякомых і некаторых жывёлін: усмоктваць у сябе што-н. вадкае пры дапамозе спецыяльных органаў.

Пчала смокча нектар з кветкі.

Авадні смокчуць кроў каня.

3. Трымаць у роце, размінаючы, размякчаючы губамі, языком і змочваючы слінай.

С. цукар.

4. Трымаючы што-н. у роце, рабіць смактальныя рухі языком і губамі.

С. соску.

С. лапу.

С. люльку (курыць).

5. перан., звычайна безас. Выклікаць тупы боль.

Смокча пад грудзямі.

◊

Смактаць кроў з каго-н. — мучыць, прыгнятаць каго-н., здзекавацца з каго-н.

|| наз. смакта́нне, -я, н.; прым. смакта́льны, -ая, -ае (да 1—4 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

кусо́к в разн. знач. кусо́к, -ска́ м., кава́лак, -лка м.;

кусо́к де́рева кава́лак дрэ́ва;

кусо́к хле́ба кава́лак (кусо́к) хле́ба;

са́хар куска́ми цу́кар куска́мі;

◊

ла́комый кусо́к сма́чны кусо́к;

кусо́к в го́рло не идёт кусо́к у го́рла не ле́зе;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ча́йны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да чаю (у 1 знач.). Чайны ліст. Чайная заварка. □ Па пясках былых мы рыс пасеем, Выгадуем чайныя кусты. Панчанка. [Нор] доўга жыў з маці на чайнай плантацыі, дзе акрамя іх было многа іншых неграў. Шамякін. // Звязаны з вытворчасцю, апрацоўкай, захоўваннем, продажам чаю. Чайная справа. Чайная фабрыка.

2. Які служыць для піцця чаю (у 2 знач.). Чайная лыжка. Чайны сервіз. □ Па маленькім круглым століку .. быў пастаўлены чайны прыбор, на сподачку ляжаў цукар і пячэнне. Ваданосаў.

•••

Чайная ружа гл. ружа.

Чайны грыб гл. грыб.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

распусти́ться сов., в разн. знач. распусці́цца, мног. параспуска́цца; (ослабеть, развязаться — ещё) развяза́цца;

цветы́ распусти́лись кве́ткі распусці́ліся (параспуска́ліся);

по́яс распусти́лся по́яс распусці́ўся (развяза́ўся);

ко́сы распусти́лись ко́сы распусці́ліся;

са́хар в воде́ распусти́лся цу́кар у вадзе́ распусці́ўся;

учени́к распусти́лся ву́чань распусці́ўся.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пясо́к, -ску́ м., в разн. знач. песо́к;

жо́ўты п. — жёлтый песо́к;

п. у ны́рках — мед. песо́к в по́чках;

○ цу́кар-п. — са́харный песо́к;

◊ будава́ць на пя́ску — стро́ить на песке́;

п. сы́плецца — (з каго) песо́к сы́плется (из кого);

як пяску́ марско́га — как песку́ морско́го

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

раста́ць сов.

1. прям., перен. раста́яць; (о снеге — ещё) иста́ять, ста́ять;

гу́кі ~та́лі ў паве́тры — зву́ки раста́яли в во́здухе;

гро́шы ~та́лі — де́ньги раста́яли;

2. раствори́ться, распусти́ться; разойти́сь;

цу́кар ~та́ў у вадзе́ — са́хар раствори́лся (разошёлся) в воде́;

3. растопи́ться;

ма́сла ~та́ла — ма́сло растопи́лось;

◊ як раста́ў — как в во́ду ка́нул

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

песо́к

1. (о почве) пясо́к, -ску́ м.;

2. мн. (пространства, покрытые песком) пяскі́, -ко́ў ед. нет;

3. (сахар) разг. пясо́к, -ску́ м.;

са́харный песо́к цу́кар-пясо́к;

◊

стро́ить на песке́ на лёдзе ха́ту будава́ць;

песо́к сы́плется парахня́ сы́плецца;

как песку́ морско́го як зо́рак на не́бе, як пяску́ марско́га.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

распусти́ть сов., в разн. знач. распусці́ць, мног. параспуска́ць;

распусти́ть са́хар в воде́ распусці́ць цу́кар у вадзе́;

распусти́ть ученико́в на кани́кулы распусці́ць ву́чняў на кані́кулы;

распусти́ть коми́ссию распусці́ць камі́сію;

распусти́ть ребёнка распусці́ць дзіця́;

распусти́ть во́лосы распусці́ць валасы́;

◊

распусти́ть ню́ни разру́мзацца, распусці́ць ню́ні;

распусти́ть го́рло (гло́тку) распусці́ць го́рла;

распусти́ть слю́ни распусці́ць слі́ну, раскі́снуць;

распусти́ть язы́к распусці́ць язы́к.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Сыта́ ’мёд або цукар, разведзены гатаванай вадой’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Касп., Маш., ТС, Растарг., Сцяшк., Сл. Брэс.), ’засалоджаная мёдам вада як абрадавая страва’ (Сержп. Прымхі, Серб. Вічын, Арх. Вяр., Ян.; слаўг., Нар. сл.; рагач., ганц., карэліц., З нар. сл.; ЛА, 5), ’раствор мёду або цукру для падкормлівання пчол’ (Анох.; слаўг., Нар. сл.), тое ж сыць (Мат. Гом.), ’страва з кавалачкаў хлеба, пакрышаных у салодкую ваду’ (Сл. Брэс.), ’страва з цёртых канапель’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал.), сюды ж сы́ціца ’напой з перабрадзіўшай сыты’ (ТС), саці́ца ’напой на сотавым мёдзе’ (Барад.), сыты́ця ’тс’ (Доўн.-Зап., Пін.). Укр. сита́, рус. сыта́, стараж.-рус. сыта́ ’вада, падсалоджаная мёдам, гатаваны мёд’. Слова без пэўнай этымалогіі; на аснове польск. woda miodem nasycona ’вада, сычоная мёдам’ Гараеў (356) выводзіў ад *sytъ ’сыты’; супраць Міклашыч (336). Набліжалі таксама (Мюленбах-Эндзелін, 3, 1129) да ст.-прус. sutristio ’сыроватка’, літ. sutré, sùtros ’памыі, мутная брудная вадкасць, асадак’, лат. sutra ’гнаявая жыжка’, ст.-ірл. suth ’сок, малако’; Брандт (РФВ, 24, 189) і Ільінскі (РФВ, 62, 139) звязвалі таксама з *sъtъ, гл. соты. Гл. Фасмер, 3, 820; ЕСУМ, 5, 244. Сюды ж сыці́ць ’падсалоджваць ваду, квас мёдам і пад.; настойваць мёд на чым-небудзь’, якому адпавядаюць укр. сити́ти ’падсалоджваць’, рус. сыти́ть ’тс’, польск. sycić ’запраўляць чым-небудзь’: sycić miód ’перарабляць пчаліны мёд на пітны’, што паводле Борыся (590), да прасл. *sytiti ’рабіць сытым, насычаць, карміць’, ад *syty (гл. сыты).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

спірт, ‑у, М ‑рце; мн. спірты, ‑оў; м.

1. толькі адз. Гаручая, з высокім працэнтам алкаголю вадкасць, якая атрымліваецца перагонкай некаторых прадуктаў, што змяшчаюць у сабе крухмал і цукар. Бацюня расклаў інструмент, выцер спіртам рукі і пінцэт і агледзеў рану. Мележ. // Адзін з відаў такой вадкасці, які ўжываецца як алкагольны напітак. У часе вячэры любіў [Гендарсан] прапусціць кілішак спірту, заесці смачнай кілбасой, паслухаць грамафон. Чарнышэвіч.

2. Арганічнае злучэнне, вуглевадарод, у якім атам вадароду замешчаны водным астаткам. Метылавы спірт. Этылавы спірт. // Лятучае рэчыва, якое ўжываецца ў медыцыне і тэхніцы. Камфорны спірт. Борны спірт.

•••

Вінны спірт — бясколерная вадкасць, якая атрымліваецца пры браджэнні вугляводаў; этылавы спірт.

Дэнатурацыя спірту гл. дэнатурацыя.

Мурашыны спірт — сумесь вады, мурашынай кіслаты і спірту (выкарыстоўваецца ў медыцыне).

Нашатырны спірт — водны раствор аміяку, празрыстая, бясколерная вадкасць з вострым пахам (выкарыстоўваецца ў медыцыне).

Саліцылавы спірт — спіртавы раствор саліцылавай кіслаты, які выкарыстоўваецца як антысептычны сродак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)