Ву́йма 1 ’прарэха ў штанах’ (КСТ). Гл. вы́йма.
Ву́йма 2 ’процьма, маса, вялікая колькасць’ (мсцісл., З нар. сл.); ’шмат’ (Мат. Гом.), уйма ’тс’ (Цых.), рус. у́йма ’мноства’ ад узяць, вазьму́, першапачаткова ’колькі можа змясціцца’.
Ву́йма 3 ’?’, параўн. у «Энеідзе навыварат»: «А грэкі вуйму нарабілі, як ляда Трою ўсю спалілі». Адпавядае польск. ujma ’страта, шкода, крыўда’, чэш. újma ’шкода, страта’; сюды таксама рус. смал. вуйма ’дзіва, цуд; бяда’. Да уя́ць, уня́ць ’узяць, убавіць, зменшыць’; параўн. незак. трыванне уймава́ць ’браць, змяншаць’ (Некр. і Байк.) і інш. прыставачныя ўтварэнні ад *jęti (гл. узяць, пяць); зыходнае значэнне слова ўзнаўляецца, як ’рабунак, грабёж’, з далейшым развіццём ’шкода, крыўда’, у сувязі з чым няма падстаў дапускаць запазычанне з іншых моў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нагрузі́цца, ‑гружуся, ‑грузішся, ‑грузіцца; зак.
1. Прыняць груз у нейкай колькасці (пра сродкі перавозкі грузу). Баржа нагрузілася вугалем.
2. Узяць у рукі або ўскласці на сябе які‑н. груз для пераноскі. Нагрузіцца чамаданамі.
3. перан. Разм. Узяць на сябе якія‑н. абавязкі, даручэнні. Нагрузіцца прафсаюзнай работай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адчэ́рпаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і чаго.
Чэрпаючы, узяць, адабраць частку чаго‑н. вадкага, сыпучага і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закантрактава́цца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; зак.
Наняцца, узяць на сябе якія‑н. абавязкі, заключыўшы дагавор, кантракт. Закантрактавацца на лесараспрацоўкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аўто́граф, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Тэкст твора, напісаны рукой аўтара.
А. паэмы «Курган».
2. Уласнаручны, звычайна памятны, надпіс ці подпіс.
Узяць а. у вядомага артыста.
|| прым. аўтаграфі́чны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
караву́л, ‑а, м.
1. Узброеная варта. [Койфер] выклікаў каравул. Праз хвіліну салдаты абкружылі яго дом. Шамякін. Часам даносяцца з аэрадрома прыглушаныя травой крокі людзей, відаць — змяняецца каравул. Лынькоў.
2. Нясенне варты; абавязкі па ахове чаго‑н. Несці каравул. □ Сходзіць [Мікалай] у каравул, пачысціць аўтамат і цэлыя суткі адпачывае. Алешка.
3. у знач. выкл. Разм. Заклік на дапамогу ў выпадку небяспекі. — Каравул! Палкоўніка ўкралі. Лынькоў.
•••
Узяць на каравул гл. узяць.
Браць (узяць) пад каравул гл. браць.
Хоць каравул крычы гл. крычаць.
[Ад цюрк. караул — варта, дазор.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жа́бры мн. жа́бры, -раў, шчэ́лепы, -паў;
◊
взять за жа́бры узя́ць за жа́бры.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
канво́й, -ю, мн. -і, -яў, м.
Узброены атрад, які суправаджае каго-, што-н. для аховы або прадухілення ўцёкаў.
Узяць пад к.
Марскі к.
|| прым. канво́йны, -ая, -ае.
К. салдат.
Канвойная служба.
У суправаджэнні канвойных (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
акалі́чнасць¹, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Падзея, факт, якія суправаджаюць што-н., могуць рабіць уплыў на што-н.
Узяць пад увагу а.
2. мн. Умовы, якія вызначаюць становішча каго-, чаго-н.; абставіны.
Жыццёвыя акалічнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пажыві́цца, -ыўлю́ся, -ы́вішся, -ы́віцца; зак. (разм.).
1. Знайсці для сябе якую-н. ежу, пажыву.
Няма дзе курам п.
2. чым. Узяць для сябе што-н. чужое, атрымаць якую-н. карысць з чужога.
П. чужым дабром.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)