Нядо́кратка ’сарамлівая’ (Сцяшк. Сл.). Да кратаць ’кранаць, рухаць’ па тыпу недаты́ка ’незачэпа’, рус. недотрога ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Свая́лак ‘сваяк’ (валож., Сл. ПЗБ). Да *сваялы, што ад сваяк па тыпу прыметнікаў на ‑л‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таго́ны ’той’ (Сцяшк. Сл.). Адзайменнікавы прыметнік ад той ’ён’ (гл.), утвораны па тыпу ягоны, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Та́мдзяка ’там’ (Сл. Брэс.). Спалучэнне там з дзе (гл.), аформленае па тыпу тамака (гл. там).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзеясло́ў, ‑лова, м.
Часціна мовы, якая абазначае дзеянне або стан прадмета і змяняецца ў часе, асобах і ліках.
•••
Аднакратны дзеяслоў — дзеяслоў, які абазначае аднакратнае дзеянне.
Безасабовыя дзеясловы — дзеясловы, якія ўжываюцца толькі ў неазначальнай форме і ў 3 ас. адз. л.
Неазначальная форма дзеяслова гл. форма.
Няправільны дзеяслоў — а) дзеяслоў, які змяняецца адпаведна непрадуктыўнаму тыпу; б) тое, што і рознаспрагальны дзеяслоў.
Рознаспрагальны дзеяслоў — дзеяслоў, які ўтварае адну частку форм па першаму, а другую — па другому спражэнню.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэспу́бліка, ‑і, ДМ ‑ліцы, ж.
Форма дзяржаўнага кіравання, пры якой вярхоўныя дзяржаўныя ўлады выбіраюцца на пэўны тэрмін, а таксама краіна з такім дзяржаўным ладам.
•••
Буржуазная дэмакратычная рэспубліка — форма дзяржаўнага кіравання, пры якой сапраўдная ўлада належыць буржуазіі.
Народная дэмакратычная рэспубліка — форма дзяржаўнага кіравання сацыялістычнага тыпу, палітычную аснову якой складаюць народныя сходы і народныя саветы.
Савецкая сацыялістычная рэспубліка — форма дзяржаўнага кіравання, калі ўся ўлада належыць працоўным у асобе Саветаў народных дэпутатаў, якія складаюць палітычную аснову дзяржавы.
[Лац. respublica.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Казя́рка ’стары падраны кажушок’ (лаг., КЭС). Утварэнне па тыпу кажарка ад козі ’казіны’, магчыма, для адмоўнай характарыстыкі рэаліі. Пераноснае ўжыванне заонімаў (тыпу воўк, вуж, сабака і інш.) для адмоўнай характарыстыкі розных з’яў, рэалій і інш. шырока вядома. Параўн., у Грынчэнкі, 2, 265: «Козиний кожух, а вербові дрова, то й смерть готова».
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абдыма́ць, абдым пры рус. обнимать і ўкр. обіймати узніклі на аснове паралелізму форм тыпу ўзнімаць/уздымаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кумпе́й ’скнара’ (Сцяшк. Сл.). Сапсаванае польск. skąpiec ’тс’. Магчыма, пад уплывам формы тыпу рус. скупендяй ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Ра́давіца, ра́довіца ’вясёлка’: узве́сіла радовіца — потопу не будзе (ТС). Ад радавацца (гл.) па тыпу вясёлка ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)