асі́лак, ‑лка, м.
Герой беларускіх казак, легенд, воін незвычайнай сілы, мужнасці і розуму; волат. Выхапіў асілак Дубавік свой востры меч і адсек цмоку ўсе тры галавы. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зазу́мкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Пачаць зумкаць. // Зумкнуць некалькі разоў запар; празумкаць. На ўсю моц зазумкала муха, шуснула ў сена ля самай галавы — і ўсё сціхла. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паты́лак ’задняя частка галавы’ (гом., Мат. Гом.). Рус. поты́лок ’удар па патыліцы’; пск., цвяр. ’патыліца, карак у скаціны’, серб.-харв. по̀тиљак ’патыліца’. Прасл. архаізм роtуlъкъ. Да тыл (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
канёк¹, канька́, мн. канькі́, канько́ў, м.
1. гл. конь.
2. Месца сыходжання нахіленых плоскасцей двухсхільнага даху, вільчык страхі.
3. Разное ўпрыгожанне ў выглядзе конскай галавы на канцы падоўжнага бруса, што ўтварае верхні край страхі.
Разны к. упрыгожвае дах.
4. перан. Любімая тэма размовы, любімы занятак каго-н.
Чытанне вершаў было яго каньком.
Акардэон — мой к.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ *Плошчыць, пруж. плошчыт (вушы) 4[конь] стрыжэ вушамі (пра каня)’ (ЛА, 1), рус. плоіцить ’плюшчыць, рабіць плоскім’. Да плоскі (гл.): стрыгучы вушамі, конь робіць іх плоскімі і прыціскае да галавы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дапусці́цца, ‑пушчуся, ‑пусцішся, ‑пусціцца; зак.
Дайсці да якога‑н. стану; апусціцца. І не выходзіла з галавы думка: няўжо Васіль дапусціўся да таго, што данёс польскай паліцыі на Мартына? Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адмахну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., што.
Узмахам рукі, галавы адкінуць. Заяц адмахнуў грыўку вышэй на лоб, узважыў бот на руцэ, пастукаў костачкамі пальцаў па падэшве, прыцмокнуў. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пята́, -ы́, ДМ пяце́, мн. пя́ты і (зліч. 2, 3, 4) пяты́, пят, ж.
1. Задняя частка ступні, а таксама частка панчохі, шкарпэткі, якая закрывае яе.
Пяты ныюць (ад хадзьбы). Наступаць на пяты каму-н. (таксама перан.; даганяць).
2. Апорная частка чаго-н. (спец.).
П. дзвярэй.
◊
Ахілесава пята (кніжн.) — найбольш слабае месца каго-, чаго-н. [са старажытнагрэч. міфа пра Ахілеса, які меў толькі адно слабае месца на целе — пяту].
Да пят (разм.) — пра вельмі доўгае, амаль да зямлі адзенне, касу.
З (ад) галавы да пят (разм.) — тое, што і з галавы да ног.
Пад пятой каго або чыёй (разм.) — пад прыгнётам, пад уладай.
Па пятах за кім (разм.) — следам за кім-н., не адстаючы (хадзіць, гнацца).
|| прым. пя́тачны, -ая, -ае (да 1 знач.), пя́тавы, -ая, -ае (да 2 знач.) і пя́тны, -ая, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Балігало́ў ’расліна’. Рус. болиголо́в, укр. болиголо́в. Параўн. чэш. bolehlav, харв. boleglav, baliglav. Прасл. boligolvъ, bolegolvъ — назва розных атрутных раслін (напр., Conium), якія выклікаюць боль галавы. Падрабязней гл. Махэк, Jména rostl., 169.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чуб, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Пасма валасоў, якая спадае на лоб або ўзнімаецца над ілбом (звычайна ў мужчын).
2. Пасма доўгіх валасоў, пакінутая на цемені брытай галавы; асяледзец (даўней у запарожцаў і ўкраінскіх казакоў).
3. Прыўзнятае пер’е на галаве некаторых птушак.
Курыца з чубам.
◊
Брацца за чубы (разм., неадабр.) — біцца.
|| памянш. чубо́к, -бка́, мн. -бкі́, -бко́ў, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)