ісці́, іду́, ідзе́ш, ідзе́; ідзём, ідзяце́, іду́ць; ішо́ў, ішла́, ішло́; ідзі́; незак.
1. Перамяшчацца, робячы крокі.
І. да суседа.
2. Ехаць, плысці, ляцець (часцей пра сродкі перамяшчэння).
Поезд ідзе хутка.
Рыба ідзе касяком.
3. у што, на што або з інф. Адпраўляцца, накіроўвацца куды-н.
І. на вячоркі.
І. ў паход.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Перамяшчацца, будучы адасланым куды-н. з якой-н. мэтай, дастаўляцца, прыбываць адкуль-н. куды-н.
Пісьмы ішлі з фронту.
Ідзе драўніна з Сібіры.
5. перан. Рухацца, развівацца ў якім-н. напрамку (для дасягнення якой-н. мэты).
І. заўсёды наперад.
6. на каго-што, супраць каго-чаго. Дзейнічаць якім-н. чынам, быць гатовым да якіх-н. дзеянняў.
І. супраць волі бацькоў.
І. на ўступкі.
7. Уступаць куды-н., прыступаць да якой-н. дзейнасці, станавіцца кім-н.
І. ў армію.
І. ў аспірантуру.
8. за кім-чым. Далучацца да чыіх-н. думак, поглядаў.
І. за сваім настаўнікам.
9. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Набліжацца, з’яўляцца, надыходзіць.
Нашы ідуць!
Вясна ідзе (перан.).
10. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра механізмы: дзейнічаць, працаваць.
Гадзіннік ідзе.
11. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра ападкі: ка́паць, цячы, ляцець.
Дождж ідзе.
12. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Мінаць, працякаць, праходзіць у часе, адбывацца.
Жыццё ідзе хутка.
Экзамены ідуць.
Справа ідзе да развязкі.
13. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Праходзіць дзе-н., пралягаць, мець пэўны напрамак.
Дарога ідзе полем.
14. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), з чаго і без дап. Выдзяляцца, выходзіць адкуль-н.
З комінаў ідзе дым.
Ідзе кроў з раны.
15. чым, з чаго. Рабіць ход у гульні.
І. канём.
І. з туза.
16. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), у што, на што, пад што. Прызначацца, выкарыстоўвацца, ужывацца для чаго-н.
На касцюм ідзе тры метры тканіны.
Дом ідзе пад знос.
17. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Рэалізуецца, прадаецца (разм.).
Тавар ідзе па зніжаных цэнах.
18. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Рэгулярна налічацца, адпускацца (пра якія-н. сродкі).
Ідзе пенсія.
За звышурочную працу ідзе надбаўка.
19. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), каму-чаму. Падыходзіць, адпавядаць; быць да твару.
Сукенка ідзе да твару.
20. (1 і 2 ас. не ўжыв.), у што. Надзявацца без цяжкасцей, свабодна ўваходзіць, улазіць.
Чаравік не ідзе на нагу.
Цвік лёгка ідзе ў сцяну.
21. (1 і 2 ас. не ўжыв.), у што. Развівацца, расці пэўным чынам (пра расліны).
Бульба ідзе ў націну.
І. ў рост (хутка расці).
22. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выконвацца, паказвацца, ставіцца (пра п’есу, спектакль, фільм і пад.).
Ідзе новы фільм.
23. за каго. Уступаць у шлюб, выходзіць замуж.
Дзяўчына ідзе замуж.
24. 3 прыназоўнікамі «на», «у» і наступнымі назоўнікамі азначае наступленне працэсу, дзеяння, якое выражана назоўнікам.
І. на пасадку.
І. на спад.
25. (1 і 2 ас. не ўжыв.), аб кім-чым, пра каго-што. Весціся (пра гаворку, гутарку і пад.).
Ішла гутарка пра выхаванне моладзі.
◊
Ісці ўгару (разм.) — паспяхова развівацца; атрымліваць павышэнне па службе, аўтарытэт і пад.
Ісці на карысць — быць карысным.
Не ідзе ў галаву каму (разм.) — не засвойваецца, не запамінаецца.
Ісці на папраўку — выздараўліваць пасля хваробы.
З торбай ісці (разм.) — пачаць жабраваць.
Ісці на свой хлеб (разм.) — пачаць зарабляць сабе на жыццё.
Ісці на той свет (разм.) — паміраць.
Ісці супраць цячэння (неадабр.) — дзейнічаць наперакор усяму.
Ісці ў прочкі (разм.) — сыходзіць з дому, не ўжыўшыся з мужам (жонкай).
Ісці на дно (разм.) — цярпець няўдачу; маральна апускацца, занепадаць.
Ісці на лад (разм.) — разгортвацца паспяхова.
Ісці прамой дарогай — жыць сумленна.