акружы́ць, акружу́, акру́жыш, акру́жыць; акру́жаны; зак.
1. каго-што. Размясціцца, стаць вакол каго-, чаго-н., утварыўшы круг або замкнёную лінію.
А. армію непрыяцеля.
А. участак прысадамі.
2. перан., каго-што і чым. Стварыць вакол каго-н. якія-н. умовы, устанавіць тыя ці іншыя адносіны.
А. бацькоў увагай і клопатамі.
3. каго-што і кім. Наблізіць да каго-н. якіх-н. асоб, стварыўшы з іх групу блізкіх людзей.
А. сябе аднадумцамі.
|| незак. акружа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. акружэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абцугі́, -о́ў.
1. Металічны інструмент у выглядзе двух змацаваных на шарніры стрыжняў, які служыць для сціскання, захоплівання, расколвання, вырывання.
Сталярныя а.
2. Інструмент, які выкарыстоўваецца ў кавальскай справе для захоплівання і заціскання жалеза.
Кавальскія а.
3. перан. Тое, што стрымлівае, заціскае развіццё чаго-н.
Краіна ў абцугах крызісу.
4. перан. Ваенная аперацыя — ахоп праціўніка з двух бакоў.
◊
Абцугамі не выцягнеш — нічога не даб’ешся ад каго-н.
Узяць у абцугі — стварыць каму-н. абставіны, становішча безвыходнасці.
|| прым. абцуго́вы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́лепіць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак., што.
1. Лепячы з мяккага матэрыялу, зрабіць, стварыць што‑н. Вылепіць снежную бабу. Скульптар вылепіў бюст Купалы.
2. Разм. Абклеіць. Вылепіць сцяну газетамі. □ — Дык што вам з тых грошай, здурнелі вы, ці што! У сметнік іх трэба выкінуць ці кут вылепіць імі, цяпер жа савецкія ўжо, лепшыя! Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
э́пас, ‑у, м.
1. Апавядальны род мастацкай літаратуры (у адрозненне ад драмы і лірыкі). Разведваючы новае, лірыка тым самым пракладвае шлях для драмы і эпасу, якія закліканы стварыць шырокія карціны грамадскага жыцця. Ярош.
2. Сукупнасць народных песень, паданняў, паэм, аб’яднаных агульнай тэмай, агульнай нацыянальнай прыналежнасцю, храналогіяй і пад. Гераічны эпас. Былінны эпас.
[Ад грэч. épos — слова, апавяданне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эфе́ктны, ‑ая, ‑ае.
Які стварае ўражанне, эфект (у 1 знач.), прыцягвае ўвагу. Паказаўшы.. [гасцям] збожжа, Марыя Захараўна запрасіла паглядзець на яе ўласныя дасягненні. — Яны не такія эфектныя, дзівосныя. Дубоўка. // Разлічаны на тое, каб стварыць эфект. Эфектны жэст. □ Дужа было б цікава падаць умоўлены знак іменна ў воўчай скуры. Дзед Талаш любіў эфектныя сцэны. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
парадні́ць, ‑радню, ‑родніш, ‑родніць; зак., каго-што.
1. Стварыць адносіны роднасці паміж кім‑н. Парадніць адну сям’ю з другой.
2. Зблізіць, устанавіць адносіны ўзаемаразумення. Шматвяковая сумесная барацьба рускага, украінскага і беларускага народаў за сваю незалежнасць, за сваю культуру, мову, веру і звычаі парадніла гэтыя народы. «Беларусь». Гэта слова [камунізм] людзей аб’яднала І сардэчна навек парадніла. Хведаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ахіну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак., каго-што.
1. Атуліць, ахутаць. Касынкай ахінуўшы плечы, Ідзе па вуліцы яна! Гаўрусёў.
2. перан. Агарнуць, авеяць. Новыя думкі і настроі ахінулі маладога настаўніка. Колас. Не ўспомніць нельга грозных дзён мінулых З партызанскіх вогнішчаў, і тых, Чые курганы слава ахінула. Танк. // Стварыць абставіны; агарнуць, акружыць. Ахінуць ласкай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́браз, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У філасофіі: вынік і ідэальная форма адлюстравання прадметаў і з’яў матэрыяльнага свету ў свядомасці чалавека.
2. Выгляд, аблічча, якія ўзнікаюць у памяці, ва ўяўленні.
В. маці.
3. Жывое, нагляднае ўяўленне аб кім-, чым-н.
Светлыя вобразы будучага.
4. У мастацтве: абагульненае мастацкае адлюстраванне рэчаіснасці, увасобленае ў форму канкрэтнай індывідуальнай з’явы.
Паэт мысліць вобразамі.
5. У мастацкім творы: тып, характар, створаны пісьменнікам, мастаком, артыстам.
Вобразы рамана.
Артыст увайшоў у в. (ужыўся ў ролю). Стварыць в. рабочага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні́; -нуты; зак., каго-што.
1. Націснуўшы, наблізіць да чаго-н.; прычыніць боль, націснуўшы чым-н., заціснуўшы дзе-н.
П. дзіця да грудзей.
П. палец дзвярамі.
2. перан. Стварыць суровыя, неспрыяльныя ўмовы, абмежаваць у чым-н., пазбавіць магчымасці адмаўляць што-н., адпірацца ад чаго-н. (разм.).
П. гультаёў. П. каго-н., каб той усё расказаў.
|| незак. прыціска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. прыціска́нне, -я, н. і прыці́ск, -у, м. Прыцісканне павязкі да раны. Прыціск пячаткі да дакумента. Прыціск абібокаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
умацава́ць, -цу́ю, -цу́еш, -цу́е; -цу́й; -цава́ны; зак.
1. што. Зрабіць мацнейшым, больш устойлівым.
У. дамбы.
2. што. Стварыць абарончыя збудаванні дзе-н., забяспечыць сродкамі абароны.
У. подступы да горада.
3. каго-што. Зрабіць больш моцным, здаровым, стойкім.
Добрае харчаванне і свежае паветра ўмацавалі хворага.
У. нервы.
У. здароўе.
4. перан., што. Зрабіць надзейным, цвёрдым, устойлівым.
У. сваё становішча.
У. дысцыпліну.
|| незак. умацо́ўваць, -аю, -аеш, -ае; наз. умацо́ўванне, -я, н.
|| наз. умацава́нне, -я, н.
|| прым. умацава́льны, -ая, -ае.
Умацавальныя адкосы.
Умацавальныя збудаванні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)