навю́ткі, ‑ая, ‑ае.

Разм. Зусім новы, самы новы. Таварыш узяў са стала навюткую кнігу і падаў мне. Гарбук.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

со́нна,

1. Прысл. да сонны.

2. безас. у знач. вык. Спакойна, ціха, нерухома. Вакол стала ціха і сонна.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дурнота́ (тошнота) разг. млосць, род. мло́сці ж.; мло́снасць, -ці ж.;

я (он) почу́вствовал дурноту́ мне (яму́) ста́ла мло́сна (нядо́бра, дрэ́нна).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сістэ́ма, -ы, мн. -ы, -тэ́м, ж.

1. Пэўны парадак у правільным размяшчэнні і сувязі частак чаго-н., у дзеяннях.

Прывесці ў сістэму выпісаныя прыклады.

Працаваць па правільнай сістэме.

С. выхавання падрастаючага пакалення.

2. Форма арганізацыі чаго-н.

Дзяржаўная с.

Выбарчая с.

3. Спалучэнне заканамерна звязаных паміж сабой элементаў (прадметаў, з’яў, ведаў і пад.), якія складаюць нешта цэласнае, адзінае.

С. поглядаў вучоных 19 ст. Нервовая с.

Гукавая с. беларускай мовы.

Педагагічная с.

Філасофская с. (вучэнне). С. аўтамабільных дарог.

Меліярацыйная с.

4. Грамадскі лад, фармацыя.

Сацыялістычная с.

Капіталістычная с.

5. Сукупнасць арганізацый, блізкіх па сваіх задачах, або ўстаноў, аб’яднаных у адзінае цэлае.

С. органаў народнай асветы.

6. Прылада, канструкцыя.

Машына новай сістэмы.

7. Тое, што стала звычайным, рэгулярным заняткам (разм.).

Стала сістэмай для вучняў пачынаць рабочы дзень з фізічных практыкаванняў.

|| прым. сістэ́мны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Паля́кі, паля́к ’заходнеславянскі народ, які складае асноўнае насельніцтва Польшчы’ (ТСБМ). Рус., укр. поля́к ’тс’. Паводле Фасмера (3, 322), запазычанне з польск. polak, мн. л. polacy < poljaninъ ’жыхар Вялікапольшчы’, адкуль стала агульнай назвай палякаў (Фасмер, 3, 322).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

з-за, прыназ. з Р.

1. Ужыв. пры абазначэнні напрамку, руху адкуль-н., з месца, закрытага чым-н., з супрацьлеглага боку чаго-н.

Выглядваць з-за дзвярэй.

Дом віднеецца з-за агароджы.

Вылезці з-за стала.

2. Ужыв. пры ўказанні на прычыну, падставу дзеяння або пры ўказанні на асобу, што з’яўляецца прычынай чаго-н.

Спрачацца з-за дробязей.

З-за яго столькі непрыемнасцей.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

стамле́нне, ‑я, м.

Страта сіл; зморанасць, стома. Фізічнае стамленне. □ Свежа стала на зямлі, лёгкае стамленне ахапіла ўсё цела. Чарнышэвіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тужлі́ва,

1. Прысл. да тужлівы.

2. безас. у знач. вык. Маркотна, нудна. Піне стала тужліва і крыху страшна. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шало́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Разм. Кумекаць, цяміць, разумець. А толькі так дзянькі праз два Шалопаць стала галава. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Кузу́бам ’насуперак’ (ТС). Да кузуб (гл.)? Семантыка не зусім ясная. У адзінай ілюстрацыі: «Як ты стала проціво кузубом, то й вон ужэ стал ожыгацца, не моўчыць» (ТС, 2, 248), кузуб можна разумець у зафіксаваным значэнні — ’пасудзіна вялікіх памераў’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)