дзяся́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Лік 10.
2. Група з дзесяці чалавек або дзесяці аднародных прадметаў.
Д. лепшых супрацоўнікаў.
3. Назва чаго-н., абазначанага лікам 10 (разм.).
Трапіць у дзясятку (дакладна ў цэнтр мішэні). Паехаў на дзясятцы (на трамваі, тралейбусе, аўтобусе пад №10).
4. Ігральная карта з дзесяццю ачкамі.
5. Найвышэйшая школьная адзнака.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ву́дачка, ‑і. ДМ ‑чцы; Р мн. ‑чак; ж.
Тое, што і вуда. Вадзік трымаў у руках вудачкі, Сашка кіраваў лодкай. Гамолка.
•••
Зматаць вудачкі — тое, што і зматаць вуды (гл. зматаць).
Папасціся (трапіць) на вудачку гл. папасціся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напрала́зіць, ‑лажу, ‑лазіш, ‑лазіць; зак.
1. Пралезці ў вялікай колькасці куды‑н. праз праход, адтуліну і пад. Напралазіла многа дзяцей у сад.
2. перан. Пралезці, трапіць куды‑н. у вялікай колькасці, скарыстаўшы хітрасць, спрыт. Напралазіць у арганізацыю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Камуні́ст ’прыхільнік камунізму’ (Яруш., Бяльк., Сцяшк.). Запазычанне з польск. ці з рус. мовы, куды слова прыйшло з ням. (< англ. < франц. моў). У рус. мову магло трапіць непасрэдна з франц. (Шанскі, 2 (К), 236; Слаўскі, 2, 402). Значэнне ’член камуністычнай партыі’ (ТСБМ) з’яўляецца савецізмам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
апыну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
Трапіць куды‑н., аказацца дзе‑н. Апынулася Арынка ў горадзе. Колас. Спалоханыя малпы выскачылі з клеткі і мігам апынуліся на мачтах. Маўр. // Трапіць у якое‑н. становішча. Апынуцца ў няволі. Апынуцца ў бядзе. □ Для.. [шафёра] цяпер была яснай небяспека, у якой яны апынуліся. Якімовіч. Трэба было дбаць аб людзях, якія апынуліся ў няшчасці. Гурскі.
•••
Апынуцца (аказацца) за бортам — аказацца выключаным з якой‑н. справы.
Апынуцца (быць) на розных берагах — разысціся ў поглядах, перакананнях з кім‑н.
За дзесятай гарою апынуцца — аказацца ў вельмі далёкім месцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыла́дзіцца, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак.
1. Размясціцца дзе-н., каля каго-, чаго-н.
П. на краі лаўкі.
2. Уладкавацца, трапіць на работу, службу і пад. (разм.).
П. на працу.
3. Прыстасавацца, набыць навык рабіць што-н.
П. пісаць левай рукой.
4. Прымазацца, далучыцца да каго-, чаго-н. з карыслівымі мэтамі (разм.).
П. да чужой славы.
|| незак. прыла́джвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спяша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. з чым, з інф. і без дап. Старацца зрабіць што-н., трапіць куды-н. як мага хутчэй.
С. з пасадкай дрэў.
С. з уборкай ураджаю.
Спяшайся, бо спознішся на аўтобус.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра гадзіннік: паказваць няправільны час.
Гадзіннік спяшаецца на 5 хвілін.
|| зак. паспяша́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пацэліць, уцэліць, трапіць, папасці; угадзіць (разм.); накрыць (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
переде́лка пераро́бка, -кі ж.;
переде́лка прое́кта пераро́бка прае́кта;
отда́ть в переде́лку адда́ць у пераро́бку;
◊
попа́сть в переде́лку тра́піць у пераплёт;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ілю́зія. Першакрыніца: лац. illusio ’іронія, насмешка’. У бел. мову слова магло трапіць як праз польск., так і праз рус. мову (Крукоўскі, Уплыў, 77). Для рус., дзе з сярэдзіны XIX ст., Фасмер (2, 127) таксама меркаваў аб польск. пасрэдніцтве; супраць Шанскі (2, I, 49–50), які называе франц. крыніцу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)