Матка́цца ’сноўдацца, матацца’ (асіп., Буз.). Утворана пры дапамозе суф. ‑к(а)‑, які перадае частае, бязладнае шматразовае дзеянне, ад дзеяслова мата́цца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спружыно́ўка ‘барана, дзеянне якой заснавана на дзеянні пружын’ (ТСБМ), ‘культыватар’ (Сцяшк.), спружыны́вка ‘культыватар’ (Сл. ПЗБ). З польск. sprężynówka ‘тс’. Параўн. пружыноўка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
де́йствие ср.
1. дзе́янне, -ння ср.;
2. (в драматическом произведении) дзе́я, род. дзе́і ж.;
пье́са в трёх де́йствиях п’е́са ў трох дзе́ях (на тры дзе́і);
3. (воздействие, влияние) уздзе́янне, -ння ср., уплы́ў, -лы́ву м.;
4. (поступок) учы́нак, -нку м.;
5. мат. дзе́янне, -ння ср.;
алгебраи́ческие де́йствия алгебраі́чныя дзе́янні.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Во́сып (БРС, КТС). Рус. о́сыпь, укр. о́сип ’подаць зярном’, польск. osyp ’дзеянне па дзеяслову osypać’, серб.-харв. òsip ’сып’. Да асыпаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
по́ўзаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
Тое, што і паўзці (у 1 і 2 знач.), але абазначае дзеянне, якое адбываецца не ў адзін час, не за адзін прыём ці не ў адным напрамку.
П. па траве.
П. перад кім-н. (перан.: прыніжацца).
|| наз. по́ўзанне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наве́рх, прысл.
1. На верхнюю частку чаго-н., у напрамку да верху чаго-н.
Падняцца н.
Смала выступіла н.
2. прыназ. з Р. Выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры абазначэнні прадмета, асобы, на верхнюю частку якіх ці паверх якіх накіравана дзеянне.
Накінуць плашч н. сукенкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наво́ддаль.
1. прысл. На некаторай адлегласці; не вельмі далёка.
Н. стаяла каплічка.
2. прыназ. з Р. Выражае прасторавыя адносіны: ужыв. пры назве прадмета, асобы, месца ці прасторавай мяжы, на пэўнай аддегласці ад якіх адбываецца дзеянне, рух або размяшчаецца хто-, што-н.
Млын стаяў н. вёскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
над... (над’..., нада...), прыстаўка.
I. Утварае дзеясловы са знач.:
1) павелічэнне чаго-н. чым-н., напр., надбудаваць;
2) няпоўнае дзеянне, якое распаўсюджваецца на частку чаго-н., напр.: надпіць, надламаць, над’есці, надарваць.
II. Утварае назоўнікі і прыметнікі са знач. больш высокага становішча, напр.: надброўе, надгартанны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пратрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.
1. што і без дап. Стойка перажыць што-н., вытрываць.
П. шмат пакут.
2. Прадоўжыць сваё дзеянне не спыняючыся.
Халады пратрывалі да красавіка.
3. Захавацца, праіснаваць які-н. час.
Пад напорам такой вады гэты насып тут доўга не пратрывае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Мацу́каць ’мацаць’ (ТС). Да ма́цаць (гл.). Суфікс ‑ук‑ надае кароткатрывалае і шматразовае дзеянне. Роднасным з’яўляецца ўкр. новавалынск. мацкувати ’шукаць вобмацкам’ з выпадзеннем ‑у‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)