дзе́янне

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. дзе́янне дзе́янні
Р. дзе́яння дзе́янняў
Д. дзе́янню дзе́янням
В. дзе́янне дзе́янні
Т. дзе́яннем дзе́яннямі
М. дзе́янні дзе́яннях

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

дзе́янне, -я, мн. -і, -яў, н.

1. Дзейнасць.

План дзеяння.

Баявыя дзеянні.

2. звычайна мн. Учынкі, паводзіны.

Супрацьзаконныя дзеянні.

Самавольныя дзеянні.

3. Работа, функцыянаванне.

Машына ў дзеянні.

4. Падзеі, пра якія ідзе гаворка.

Д. адбываецца ў 15 стагоддзі.

5. Асноўны від матэматычнага вылічэння.

Чатыры дзеянні арыфметыкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дзе́янне ср., в разн. знач. де́йствие;

дз. ро́ўна супрацьдзе́янню — де́йствие равно́ противоде́йствию;

прыве́сці машыну́ ў дз. — привести́ маши́ну в де́йствие;

зако́н адваро́тнага ~ння не ма́е — зако́н обра́тного де́йствия не име́ет;

дз. паэ́мы — де́йствие поэ́мы;

чаты́ры ~нні арыфме́тыкі — четы́ре де́йствия арифме́тики;

вае́нныя ~нні — вое́нные де́йствия;

каэфіцые́нт кары́снага ~ння — коэффицие́нт поле́зного де́йствия

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Дзеянне (у фізіцы) 4/198

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

дзе́янне, ‑я, н.

1. Дзейнасць. Марксізм не догма, а кіраўніцтва да дзеяння. □ Свідравала мозг страшная думка, і ў той жа час у галаве борзда, борзда складаўся план дзеяння. Колас. // толькі мн. (дзе́янні, ‑яў). Учынкі, паводзіны. — Ён не малы і павінен адказваць за свае дзеянні перад судом. Алешка. // толькі мн. (дзе́янні, ‑яў). Ваенныя аперацыі. Дывізія выйшла з акружэння арганізаваная, гатовая весці баявыя дзеянні. «Звязда».

2. Работа, функцыяніраванне (машыны, механізма і пад.). Прывесці механізм у дзеянне. Праверыць машыну ў дзеянні. // Прымяненне, праяўленне на практыцы (закона, правіла і пад.). Прадоўжыць дзеянне дагавору.

3. Уплыў, уздзеянне. Дзеянне клімату на арганізм. Дзеянне святла на рост расліны. Дзеянне лякарства. // Праяўленне якой‑н. энергіі, сілы. Дзеянне выбуховай хвалі. Міна запаволенага дзеяння.

4. Падзея, аб якой ідзе гутарка; дзея (у 2 знач.). Дзеянне паэмы адносіцца да мінулага стагоддзя. // Развіццё падзей у літаратурным творы. Ход дзеяння ў п’есе.

5. Асноўны від матэматычнага вылічэння. Чатыры дзеянні арыфметыкі.

•••

Каэфіцыент карыснага дзеяння гл. каэфіцыент.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ДЗЕ́ЯННЕ,

дыскрэтная або безупынная праява якой-н. прадметна-матэрыяльнай ці разумовай актыўнасці; і як адзінка дзейнасці. Адрозніваюць Дз. фіз., біял., псіхічнае, лагічнае, дзеянне сацыяльнае. У якасці філас. катэгорыі Дз. суадносіцца з перажываннем ці пакутамі (Платон, Арыстоцель); разглядаецца як момант руху разам з супрацьдзеяннем (І.Ньютан, Ф.Энгельс); трактуецца як прычына, вынік (Б.Спіноза, І.Кант, Г.Гегель); у супастаўленні з інертным матэрыяльным быццём тлумачыцца як праява творча-дзейнага духу ці самасвядомасці суб’екта (Аўгусцін, Г.Лейбніц, І.Фіхтэ, М.А.Бярдзяеў). Паняццем «Дз.» выяўляецца наяўная актыўнасць (сапраўднасць) якой-н. сілы ў адрозненне ад магчымасці (патэнцыяльнасці) яе праяўлення.

Літ.:

Григорьев В., Мякишев Г. Силы в природе. 7 изд. М., 1988. Петровский А.В., Ярошевский М.Г. История и теория психологии. Т. 2. Ростов н/Д, 1996.

А.Ю.Харын.

т. 6, с. 109

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

дзе́янне н.

1. (дзейнасць) Hándlung f -, -en; Aktión f -,-en, Tätigkeit f -, -en, Hándeln n -s; Hándlungsweise f -, -n (спосаб дзеяння);

яго́ дзе́янні (паводзіны) séine Hándlungsweise;

вае́нныя дзе́янні Kríegshandlungen pl;

баявы́я дзе́янні Kámpfhandlungen pl;

дзе́янні авія́цыі Lúfttätigkeit f -;

прагра́ма дзе́янняў Aktiónsprogramm n -s;

уступі́ць у дзе́янне in Aktión tréten*;

прыве́сці машы́ну ў дзе́янне éine Maschíne in Gang bríngen* [sétzen];

рабі́ць дзе́янні Hándlungen vollzíehen*;

устрыма́цца ад дзе́янняў sich der [jéglicher] Hándlungen enthálten*;

мець свабо́ду дзе́янняў freie Hand háben;

2. (уплыў, уздзеянне) Wírkung f -, -en; Éinfluss m -es, -flüsse;

адваро́тнае дзе́янне Rückwirkung f -, -en;

рапто́ўнае дзе́янне Sofórtwirkung f;

пабо́чнае дзе́янне Nébenwirkung f;

сфе́ра дзе́яння Wírkungsbereich m -(e)s, -e;

кары́снае дзе́янне Nútzeffekt m -(e)s;

каэфіцые́нт кары́снага дзе́яння Wírkungsgrad m -(e)s, -e;

3. (апавяданне) Hándlung -, -en;

дзе́янне адбыва́ецца ў Мі́нску die Hándlung spielt (sich) in Minsk (ab);

4. матэм. Operatión f -, -en; Grúndrechnungsart f -, -en, Grúndrechenart f;

чаты́ры дзе́янні арыфме́тыкі die vier Grúndrechnungsarten

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

ДЗЕ́ЯННЕ ў фізіцы, фізічная велічыня, якая мае размернасць здабытку энергіі на час (або імпульсу на перамяшчэнне); адна з найважнейшых характарыстык дыскрэтных мех. сістэм.

У залежнасці ад выбранай фармулёўкі варыяцыйных прынцыпаў механікі выкарыстоўваюцца 2 вызначэнні Дз.: паводле Гамільтана S = S t0 t L d t і паводле Лагранжа W = S t0 t 2 T d t , дзе L=T−U — функцыя Лагранжа, T і U — кінетычная і патэнцыяльная энергіі сістэмы адпаведна, t−t0 — прамежак часу, праз які мех. сістэма пераходзіць з пачатковага ў адвольны, залежны ад часу стан сістэмы. Паняцце «Дз.» выкарыстоўваецца ў аналітычнай механіцы, а пры адпаведных абагульненнях у тэорыі пругкасці, электра- і тэрмадынаміцы, квантавай механіцы і тэорыі поля. Гл. таксама Найменшага дзеяння прынцып.

А.І.Болсун.

т. 6, с. 109

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Дэмакратычнае дзеянне (партыя. Венесуэла) 3/26

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

Каталі́цкае дзе́янне

т. 8, с. 169

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)