упа́рыцца, -руся, -рышся, -рыцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Дайсці да гатоўнасці ў выніку парання.
Буракі ўпарыліся.
2. Спацець ад напружанай дзейнасці, цяжкай працы.
У. на рабоце.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра каня: пакрыцца потам, узмыліцца ад гонкі.
Конь упарыўся.
|| незак. упа́рвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Перачу́ць, перэчуць ’дачуцца’ (ТС). Укр. перечу́ти ’тс’, перечу́тися ’дайсці весткам, быць пачутым’, польск. przeczuć ’прадчуваць, прадказваць’, рус. перечу́ть, перечу́ять, перечува́ть ’перанюхаць’, ’пачуць (усё); даведацца праз каго-небудзь’. Відаць, з *pro‑čuti. Параўн. аналагічна рус. про‑слышать. У такім выпадку — да пра- і чуць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
датаргава́цца, ‑гуюся, ‑гуешся, ‑гуецца; зак.
Разм.
1. Таргуючы, дайсці да якіх‑н. непрыемных вынікаў. Датаргаваўся, што ні з чым застаўся. З нар.
2. Таргуючы што‑н., дамовіцца аб цане; старгавацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усма́гнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Дайсці да знямогі ад смагі. Усмаг араты за дзень у полі.
2. Перасохнуць ад недахопу вільгаці. Усмагла зямля, патрэскалася.
3. Разм. іран. Вельмі захацець выпіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дакаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.
1. Коцячыся, дасягнуць якога-н. месца.
Клубок дакаціўся да парога.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Данесціся, пачуцца (пра гукі грому, гармат і пад.).
Здалёку дакаціўся грукат гармат.
3. перан. Апусціцца (у 2 знач.), дайсці да непрыемнасцей (разм.).
Д. да злачынства.
|| незак. дако́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расхадзі́цца, -хаджу́ся, -хо́дзішся, -хо́дзіцца; зак.
1. Прахадзіўшы доўга, прывыкнуць да хадзьбы, перастаць адчуваць стомленасць ад яе.
Расхадзіўся, і ногі перасталі балець.
2. Пачаць хадзіць многа, сюды-туды.
3. перан. Дайсці да крайняй ступені ў праяўленні чаго-н., у якіх-н. дзеяннях, разысціся.
Нервы расхадзіліся.
Расхадзілася шалёная завіруха.
|| незак. расхо́джвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дапа́рыцца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; зак.
1. Скончыць парыцца (у 1 знач.); сварыцца. Бульба дапарылася.
2. Скончыць парыцца (у 3 знач.); папарыцца (у лазні).
3. Доўга парачыся (у лазні), дайсці да непрыемных вынікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
то́рба, ‑ы, ж.
Невялікі мяшок (звычайна даматканай тканіны). Вось маці з хаткі выбягае, Алесю торбу даручае, А ў торбе хлеб і, пэўна, сала, І весялей шмат хлопцам стала. Колас. // Мяшок з аўсом, што адзяваецца на галаву каню. // Мяшок старца як сімвал жабрацтва. Лапці, торба, хлеб з мякінай, Цемра курнай хаты, — Невясёлыя ўспаміны Аб жыцці праклятым. Крапіва.
[Цюрк. torba.]
•••
Давесці да торбы гл. давесці.
Дайсці да торбы гл. дайсці.
З торбай ісці гл. ісці.
Пусціць з торбаю (па свеце) гл. пусціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́сіліцца, ‑люся, ‑лішся, ‑ліцца; зак.
1. Дайсці да страты сіл; знясіліцца. Высіліцца на цяжкай рабоце.
2. Разм. Стаць неўрадлівым; спустошыцца (пра глебу). Зямля высілілася.
3. Разм. Страціць моц (пра віно, хрэн і пад.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наспе́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які паспеў, спелы. Жыта было наспелае, ужо растапырвала каласкі, каб выплакацца зернем. Лобан.
2. перан. Развіцца, дайсці да высокай ступені праяўлення чаго‑н.; стаць надзённым. Наспелае пытанне. Наспелае рашэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)