дайсці́

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. дайду́ до́йдзем
2-я ас. до́йдзеш до́йдзеце
3-я ас. до́йдзе до́йдуць
Прошлы час
м. дайшо́ў дайшлі́
ж. дайшла́
н. дайшло́
Загадны лад
2-я ас. дайдзі́ дайдзі́це
Дзеепрыслоўе
прош. час дайшо́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

дайсці́, дайду́, до́йдзеш, до́йдзе; дайшо́ў, дайшла́, -ло́; дайдзі́; зак.

1. да каго-чаго. Ідучы, накіроўваючыся, дасягнуць чаго-н., якога-н. месца, месцапрызначэння.

Д. да станцыі.

Тэлеграма дайшла ў той жа дзень.

2. Распаўсюджваючыся, дасягнуць, данесціся (пра гукі, пахі і інш.).

Гук не дайшоў.

Дайшлі чуткі аб аварыі самалёта.

3. Захавацца, зберагчыся.

Да нас дайшлі старажытныя помнікі пісьменнасці.

4. да чаго. Дасягнуць якога-н. узроўню.

Тэмпература дайшла да 30°.

5. да каго-чаго. Пранікнуць у свядомасць, зразумець (разм.).

Сэнс заўвагі да яго не дайшоў.

Сваім розумам дайшоў да ісціны.

6. перан., да чаго. Дасягнуць крайняй ступені праяўлення чаго-н.

Д. да знямогі.

Д. да шаленства.

7. Стаць гатовым (пра ежу) (разм.).

Пірог дайшоў.

Памідоры дойдуць на сонцы.

8. да чаго. Дасягнуць пэўнага службовага становішча.

Д. да чына палкоўніка.

9. Памерці (разм.).

Доўга мучыўся небарака, пакуль не дайшоў.

|| незак. дахо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дайсці́ сов.

1. в разн. знач. дойти́; (распространяясь, занять какое-л. пространство — ещё) простере́ться;

ён ледзь дайшо́ў дадо́му — он едва́ дошёл (добрёл) домо́й;

тэлегра́ма паві́нна д. ў той жа дзень — телегра́мма должна́ дойти́ в тот же день;

вада́ дайшла́ да ако́н — вода́ дошла́ до о́кон;

да нас дайшлі́ чу́ткі — до нас дошли́ слу́хи;

ігра́ акцёра не дайшла́ да гледачо́ў — игра́ актёра не дошла́ до зри́телей;

па́ля дайшла́ да цвёрдага гру́нту — сва́я дошла́ да твёрдого гру́нта;

печ была́ гара́чая, піро́г дайшо́ў — печь была́ горя́чая, пиро́г дошёл;

спра́ва дайшла́ да бо́йкі — де́ло дошло́ до дра́ки;

д. да вар’я́цтва — дойти́ до сумасше́ствия;

2. (получить что-л. после больших усилий) дости́чь, дости́гнуть, доби́ться;

ён свайго́ дайшо́ў — он своего́ дости́г (доби́лся);

3. разг. (разузнать о чём-л.) доиска́ться, дозна́ться;

сле́дчы дайшо́ў, хто зрабі́ў узло́м — сле́дователь доиска́лся (дозна́лся), кто произвёл взлом;

4. разг. (потерять силы) изнемо́чь;

5. прост. (умереть) ко́нчиться, сконча́ться;

◊ д. да (чыіх) вушэ́й — дойти́ до (чьих) уше́й;

д. да ла́ду — доби́ться то́лку;

д. да ру́чкі — дойти́ до ру́чки;

д. да кра́йнасці — дойти́ до кра́йности;

д. да канца́ — дойти́ до конца́ (до то́чки);

д. да сэ́рца — дойти́ до се́рдца;

д. да сма́ку — прийти́сь по вку́су;

д. да то́рбы — пойти́ по́ миру;

д. сваі́м ро́зумам (сваёй галаво́й) — дойти́ свои́м умо́м;

ру́кі не дайшлі́ — ру́ки не дошли́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дайсці́, дайду, дойдзеш, дойдзе; пр. дайшоў, ‑шла, ‑шло; заг. дайдзі; зак., да каго-чаго.

1. Ідучы ў пэўным кірунку, дасягнуць якога‑н. месца. Вера дайшла да сваёй хаты і прысела на лавачцы перад гародчыкам. Паслядовіч. Доўгім і вузкім дваром .. [Сцяпан з сястрой] дайшлі да пуні. М. Стральцоў. // Рухаючыся, дасягнуць якога‑н. месца (пра поезд, машыну, параход і пад.). Трактар дайшоў да канца і, завярнуўшыся, заняў новыя барозны. Паслядовіч. // Дасягнуць месца прызначэння (пра пісьмы, тэлеграмы і пад.). А маці, нібы адгадвала яго [сынавы] думкі, запытала: — Ліст наш ці дайшоў жа да цябе, што Макар пісаў? Галавач. // Звярнуцца да каго‑н. у вышэйшай інстанцыі (з заявай, скаргай і г. д.). — Я дайду да сакратара райкома! — крыкнуў Несцер Іпатавіч. Дубоўка.

2. Распаўсюджваючыся, дасягнуць слыху, нюху; данесціся (пра гукі, пахі і пад.). Крык не дайшоў да вушэй. □ Пах салодкі [праснакоў] дайшоў да гультайкі-дачкі. Дубоўка. // Стаць вядомым, распаўсюдзіцца (пра весткі, чуткі і пад.). Да Салаўёва неяк дайшлі чуткі, што яго збіраюцца замяняць. Шахавец. Вестка, што Язэпава золата знайшоў Базыль, дайшла і да Лукер’і. Сачанка. // Выклікаць якія‑н. пачуцці, знайсці водгук (у сэрцы, душы і пад.). [Купала:] — Ці ўдасца мне сказаць такое слова, каб дайшло яно да людскіх сэрцаў. Вітка. Выйшла маці і села побач. .. Відаць, яе паклікала сюды песня, чымсьці дайшла да сэрца. Пестрак. // Стаць зразумелым, асэнсаваным, пранікнуць у свядомасць. Да Нора не адразу дайшоў сэнс таго, што сказала гэтая прыгожая руская жанчына ў афіцэрскай форме. Шамякін. / у безас. ужыв. Мікалай стаяў і нібы не разумеў, што тут адбываецца. Нарэшце да яго дайшло. Чарнышэвіч. // Захавацца, зберагчыся да якога‑н. часу (пра паданні, помнікі пісьменнасці і пад.). Гэту ж казку-быліну людзі склалі ў свой час, а яна з той часіны і дайшла аж да нас. Машара. З глыбінь стагоддзяў дайшла да нас мара працоўнага чалавека вырвацца з няволі. «ЛіМ».

3. Змяняючыся, дасягнуць якога‑н. узроўню, распаўсюдзіцца да пэўнай мяжы (пра аб’ём, колькасць і інш.). Мароз дайшоў да дваццаці градусаў. Вада дайшла да краёў.

4. Прыйсці ў які‑н. стан, дасягнуць крайняй ступені праяўлення чаго‑н. Дайсці да знямогі. □ Толькі рускія махісты маглі дайсці да таго, каб сцвярджаць «спалучальнасць» юмаўскага агнастыцызму з матэрыялізмам Маркса і Энгельса. Ленін. Хлопец дайшоў ужо да такога стану разгубленасці, калі чалавек не здольны ні думаць, ні бачыць, ні гаварыць. Карпюк.

5. Разм. Дасягнуць разумення чаго‑н.; дадумацца, разабрацца, разведаць. Дзядзька Максім — чалавек цікаўны, пакуль да ўсіх дробязей не дойдзе — не адступіцца. Пянкрат. Мудры дзед. Век зжыў, пабадзяўся па людзях, пабачыў. Такія ў вёсцы — філосафы. Варожаць і на ўраджай і на пагоду. Дзе не розумам, то хітрасцю дойдуць... Пташнікаў.

6. Дабрацца да каго‑, чаго‑н. па парадку; настаць чыёй‑н. чарзе. Дайсці ў размове да галоўнага. □ І вось, калі першая чарка дайшла да .. [Лабановіча], ён падзякаваў гаспадару і перадаў чарку суседцы. Колас. Я адразу здагадаўся: справа дайшла да арыфметыкі. Зноў не атрымліваецца задачка. Няхай. // Дасягнуць пэўнага службовага становішча. Дайсці да чына палкоўніка.

7. Шчыльна прыстаць; стаць на сваё месца (аб тым, што падганяецца, дапускаецца, прыладжваецца). Дзверы добра дайшлі да пазоў.

8. Разм. Аслабець, выбіцца з сіл; памерці. Паранены звер дайшоў. □ — Не штука з голаду дайсці пры такой рабоце, — апраўдваючыся, пачаў Саша. Вітка.

9. Разм. Стаць гатовым (аб тым, што пячэцца, смажыцца і пад.). Пірагі дайшлі. // Даспець. Памідоры за пагодай яшчэ дойдуць.

•••

Дайсці да чыіх вушэй — стаць вядомым каму‑н.

Дайсці (да) ладу — разабрацца, дабіцца толку.

Дайсці да памяці — апрытомнець.

Дайсці да розуму — паразумнець, разабрацца ў чым‑н.

Дайсці (дабіцца) да ручкі — прыйсці ў крайне дрэнны, непрыгодны стан. — Цьфу, каб ты згарэла! — вылаяўся ён праз кашаль. — Ужо і курыць не магу. Дайшоў Антось да ручкі. Брыль.

Дайсці да смаку — адчуць задавальненне ад чаго‑н., праявіць вялікую цікавасць, любоў да чаго‑н.

Дайсці да торбы — вельмі збяднець, стаць жабраком.

Дайсці сваёй галавой (розумам) — самастойна разабрацца ў чым‑н. Не мог дайсці Мікіта сваім розумам, чаго так настойліва прасіў бацька не казаць Анісіму, што ў вёску надоечы прыехала з горада Вера. Сачанка.

Дайсці свайго — дабіцца пастаўленай мэты.

Рукі не дайшлі гл. рука.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дайсці́

1. (пра людзей) géhen* vi (s); kómmen* vi (s) gelángen vi (s) (да bis A); erréichen vt;

вам патрэ́бна дайсці́ да пло́шчы Sie müssen bis zum Platz géhen;

мы з ця́жкасцю дайшлі́ да вяршы́ні mit Mühe erréichten wir den Gípfel;

2. (аб прадметах) erréichen vt (да A); kómmen* vi (s) (да zu D);

пісьмо́ дайшло́ да яго́ праз два ты́дні der Brief erréichte ihn nach zwei Wóchen;

3. (пранікаць у свядомасць):

гэ́тыя сло́вы не дайшлі́ да яго́ diese Wórte sind bei ihm nicht ángekommen (разм);

ле́кцыя не дайшла́ да слухачо́ў die Vórlesung ist bei den Hörern nicht ángekommen (разм), die Hörer háben die Vórlesung nicht mítgekriegt (разм);

4. разм (дасягнуць разумення): auf [hínter] etw. (A) kómmen*; auf etw. (A) von alléin(e) kómmen*;

дайсці́ сваі́м ро́зумам да чаго-н selbst auf die Lösung der Áufgabe kómmen*;

5. (быць даведзеным да чаго-н) zu etw. (D) kómmen*;

дайсці́ да адча́ю in Verzwéiflung geráten*;

спра́ва дайшла́ да таго́, што… es war dazú gekómmen, dass…;

сва́рка дайшла́ да бо́йкі der Streit ártete in éine Schlägeréi aus;

6. (павялічыцца):

раху́нак дайшо́ў да ты́сячы е́ўра die Réchnung wuchs bis auf táusend Éuro an;

дайсці́ да веліза́рных паме́раў ein kolossáles [ríesiges] Áusmaß ánnehmen*;

маро́з дайшо́ў да сарака́ гра́дусаў die Temperatúr fiel bis auf mínus víerzig Grad [bis auf víerzig Grad únter Null];

7. разм (зрабіцца гатовым) völlig reif wérden, náchreifen vi (s) (даспець):

тама́ты дайшлі́ die Tomáten sind náchgereift;

8. (шчыльна прылягаць) ánpassen vt;

дзве́ры до́бра дахо́дзяць да ра́мы die Tür passt gut zum Ráhmen;

9. разм (аслабець) schwächer wérden; sein Lében lássen*, stérben* vi (s) (памерці);

◊ мае́ ру́кі не дайшлі́ ich bin nicht dazú gekómmen;

да мяне́ дайшлі́ чу́ткі, што… es kam mir zu Óhren, dass…

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

дахо́дзіць гл. дайсці.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дойти́ сов., в разн. знач. дайсці́;

◊

дойти́ до кра́йности дайсці́ да кра́йнасці;

дойти́ свои́м умо́м дайсці́ сваі́м ро́зумам;

дойти́ до то́чки дайсці́ да канца́;

дойти́ до се́рдца дайсці́ да сэ́рца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дошага́ть сов. дакро́чыць, дайсці́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

абсу́рд, -у, М -дзе, м.

Недарэчнасць, бязглуздзіца.

Дайсці да абсурду.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

разгне́вацца, -аюся, -аешся, -аецца; зак.

Дайсці да стану моцнага гневу.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)