кады́к, ‑а, м.
Выпнутая храстковая частка гартані ў мужчын. Твар .. быў як набрынялы, і кадык выпіраў з расшпіленага мундзірнага каўняра. Чорны. Каўнер кашулі балюча ўрэзаўся ў востры кадык, так, што перахапіла дыханне. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Асо́т ’расліна Sonchus L.’, назва дастасоўваецца і да іншых раслін (Cirsium arvense, Chondrilla junces), ацот ’тс’ (Бяльк.). Рус., укр. осот, польск., чэш. oset (чэш. дыял. таксама voset, (v)osti, vôst, octak), балг. осът, славен. osát. Да і.-е. *akʼ‑ ’востры’, прадстаўленага між іншым у грэч. ἄκανος ’чартапалох’, літ. ãšatas ’конскі волас’ (Мейе, Études, 299). Гл. востры.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мыса́ты ’заточаны не на востры вугал’ (слуц., Нар. словатв.), смал. мысатый нож ’нож з вострым канцом’. Да мыс (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Астрако́ліна ’кол у плоце’ (Сцяшк.). З *астракол (’востры’ + ’кол’, параўн. рус. острокол, укр. острокіл, польск. ostrokół) + ‑іна, як дравіна, жалезіна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кіпцю́р і капцю́р, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Востры загнуты рагавы прыдатак на пальцах птушак, многіх паўзуноў і млекакормячых.
2. Пазногаць (разм.).
◊
Паказаць кіпцюры — пра пагрозу.
Трапіць у кіпцюры каму — аказацца, быць пад уладай каго-н.
|| памянш. кі́пцік, -а, мн. -і, -аў, м.
|| прым. кі́пцікавы, -ая, -ае.
|| прым. кіпцю́рны, -ая, -ае і капцю́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бярве́нне, ‑я, н., зб.
Бярвёны. [Тараска:] — А самым цікавым для мяне было пабачыць, як з высокага яруса бярвення кацілі ў Нёман калоды. Колас. Нават лёгкі подых ветру нёс востры смалісты водар прасохлага на сонцы бярвення. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Істры́ць ’вастрыць’ (Нас., Юрч. Сін., Сл. паўн.-зах.); параўн. рус. смал. истри́ть ’вастрыць’, и́стра ’працэс вастрэння нажоў, тапароў’ (Дабр.). Гл. вастрыць, востры.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пяку́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Вельмі гарачы, здольны спальваць, паліць. Пякучыя прамяні сонца. Пякучае вуголле. □ Пякучы дробны пясок дыміў па палях. Бядуля. // Які выклікае адчуванне апёку, прычыняе востры нясцерпны боль. Пякучы мароз. □ Часта дзьмуў пякучы сівер. Паслядовіч. Мікола выпіў. Ром быў пякучы, аж захапіла дых. Новікаў. // перан. З’едлівы, калючы, востры. Пякучае слова. Пякучы язык.
2. перан. Які вельмі востра, балюча перажываецца; пакутлівы. Мінаў час. Залечваліся раны; гора, аддаляючыся, рабілася ўжо не такім пякучым. Шахавец. Задрыжала рука, у якой капітан трымаў пісьмо, заныла сэрца ад пякучай крыўды. Алешка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сверля́щий
1. прич. які́ (што) свідру́е, які́ (што) кру́ціць, які́ (што) пракру́чвае;
2. прил., перен. (о боли) прані́злівы, во́стры; (о звуке) прарэ́злівы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Вастры́ца 1 ’расліна вастрыца, Asperugo L.’ (Кіс.). Рус. остри́ца. Ад во́стры. Назва дадзена паводле характару расліны (апісанне гл. Нейштадт, Определитель, 458). Параўн. яе назвы ва ўкр. мове: дереза, острець, остриця, репяшки (Макавецкі, Sł. botan.), далей польск. ostre ziele, чэш. ostrolist (гл. Махэк, Jména rostl., 187).
Вастры́ца 2 (заал.) ’вастрыца’ (БРС). Рус. остри́ца. Да во́стры. Параўн. тлумачэнне ў Даля: «Остри́ца нутрячек, Ascaris, едкая, крошечная глиста, от коей бывает невыносимый зуд».
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)