Verbum

як​¹ назоўнік | мужчынскі род

Буйная жвачная жывёліна з доўгай поўсцю і рагамі, якая водзіцца ў Цэнтральнай Азіі.

|| прыметнік: якаў.

як​² прыслоўе і часціца

1. прыслоўе: пытальнае і адноснае. Якім чынам.

   • Я. знайсці тое месца?
   • Я. жывеш?
   • Вось я. трэба рабіць.

2. прыслоўе: пытальнае. У якой ступені, наколькі.

   • Я. даўно ён паехаў?

3. прыслоўе: азначальнае. У якой меры, ступені, да чаго.

   • Я. ён пастарэў.
   • Я. я рада!

4. прыслоўе: неазначальнае. Як-небудзь (размоўнае).

   • Трэба ж я. знайсці згубленае.

5. прыслоўе: часавае. У які час.

   • Я гэта бачыў, я. ішоў з працы.

6. часціца: Ужыв. пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці.

   • Я.! Ты зноў дома!
   • — Я не ведаю, куды паклаў рэчы. — Я. не ведаеш?

7. часціца: ўзмацняльна-сцвярджальная. Выражае бясспрэчнасць выказанай думкі, выступаючы ў знач.: як можна, немагчыма.

   • Ну я. мне тут не перажываць.

8. часціца: Пры дзеясл, зак. трывання абазначае нечаканасць дзеяння.

   • А ён я. ускочыць, пабяжыць!

9. злучнік: параўнальны. Падобна да чаго-н.

   • Мяккі я. пух.
   • Такі, я. і раней.

10. злучнік: У якасці каго-, чаго-н.

    • Ён павінен гэта ведаць я. спецыяліст.

11. злучнік: Ужыв. ў саставе пабочных груп і сказаў.

    • Я. кажуць.
    • Я. напрыклад.

12. злучнік: Абазначае часавыя адносіны паміж галоўным і даданым сказамі.

    • Я. успомніш, страшна становіцца (кожны раз, калі).
    • Прайшло шмат часу, я. яны выехалі адсюль (з таго часу, калі).

13. злучнік: Пасля адмоўных ці пытальных слоў і выразаў — акрамя, толькі.

    • Хто гэта мог зрабіць, я. не ты.

14. іншыя значэнні:

    • Як адзін чалавек — дружна, усе разам.

    • Як бы — умоўна-мяркуемае параўнанне.

      • Згаджацца як бы нехаця.

    • Як бы там ні было — пры ўсіх ўмовах, ва ўсякім выпадку.

    • Як быццам — тое, што і быццам (у 1 і 2 знач.).

    • Як і што (размоўнае) — абагульненае ўказанне на аб’ект і сітуацыю.

      • Раскажы нам, як і што.

    • Як мага — служыць для ўзмацнення ступені параўнання.

      • Заходзь да нас як мага часцей.
      • Як мага лепш.

    • Як ні — хоць і, нягледзячы на тое, што.

      • Як ні лаюся, не слухаюць мяне.

    • Як (або што) ні кажы (размоўнае) — нягледзячы ні на што, усё-такі.

      • Як ні кажы, а свой куток мілы.

    • Як сказаць (размоўнае) — выкарыстоўваецца, каб паказаць ваганне, няўпэўненасць у чым-н.

      • — Яшчэ як сказаць. Можа, — і не.

    • Як толькі — адразу, зараз жа.

    • Як…, так і — злучнік пералічальны.

      • Ён заўсёды акуратна выконвае як вытворчую работу, так і грамадскую.

як-небудзь прыслоўе

1. Якім-н. чынам, так або інакш.

   • Выйдзем як-небудзь са становішча.

2. Калі-небудзь у недалёкім будучым.

   • Зайдзі да мяне як-небудзь.

як-ніяк прыслоўе

1. У нейкай меры, пэўным чынам.

   • Я ж яшчэ магу як-ніяк стаяць на нагах.

2. у знач. пабочнае слова: Усё ж такі.

   • Чаго нам быць у злосці, мы ж, як-ніяк, — радня.

якабінец назоўнік | мужчынскі род

1. Рэвалюцыянер-дэмакрат, член Вялікай французскай рэвалюцыі ў 18 ст.

2. Чалавек рэвалюцыйных перакананняў, вальнадумец (устарэлае).

|| прыметнік: якабінскі.

яканне назоўнік | ніякі род

У мовазнаўстве: вымаўленне ненаціскнога галоснага «е» як «а» («я») пасля мяккіх зычных у першым складзе перад націскам.

якар назоўнік | мужчынскі род

1. Металічны стрыжань з лапамі, які прымацоўваецца да ланцуга і апускаецца на дно для ўтрымання на месцы судна, бакена, плывучага маяка і пад.

   • Стаяць на якары.
   • Кінуць я. (стаць на якар).
   • Аддаць я. (апусціць).
   • Выбіраць якары (паднімаць).
   • Зняцца з якара.
   • Я. ратунку (пераноснае значэнне: апошні сродак ратунку, апошняя надзея).

2. Частка электрычнай машыны, якая ўтрымлівае на сабе абмотку (спецыяльны тэрмін).

3. Рыбалоўны кручок з трыма зубцамі (размоўнае).

|| прыметнік: якарны.

якасны прыметнік

1. гл. якасць.

2. Высокай якасці, лепшы.

   • Якасныя сталі.
   • Я. рамонт.

|| назоўнік: якасць.

якасць назоўнік | жаночы род

1. Характерная адзінка, істотная ўласцівасць, якая адрознівае адзін прадмет ці з’яву ад другіх.

   • Колькасць і я.
   • Пераход да новай якасці.

2. Тая або іншая ўласцівасць, годнасць, ступень прыгоднасці каго-, чаго-н.

   • Я. работы.
   • Я. прадукцыі.
   • Выдатная я.
   • Высокія душэўныя якасці.

3. У якасці каго-чаго, прыназоўнік з Р — як хто-, што-н.

   • Прысутнічаць у якасці наглядальніка.

|| прыметнік: якасны.

• Якасныя змены.
• Якасныя адрозненні.
• Якасны прыметнік — у граматыцы: прыметнік, што абазначае якасць, уласцівасць прадмета.

якраз прыслоўе

1. прыслоўе: У гэты час, момант.

   • Тут я. у хату ўвайшоў бацька.

2. прыслоўе: Дакладна, у самы раз.

   • Я. такая кніга.
   • Думаю, табе гэтыя туфлі я. па назе.

3. прыслоўе: (у спалучэнні са словам «як»). Кропля ў кроплю, аднолькавы, надта падобны.

   • Сын — я. як бацька.
   • Шум я. як ад малатарні.

4. у знач. выказніка: Як па мерцы, як на каго-н. шыты.

   • Паліто мне я.

5. у знач. часціца: Ужыв. для большая канкрэтызацыі, удакладнення каго-, чаго-н., для ўзмацнення якасці, падкрэслівання і абазначэння таго, што маецца на ўвазе.

   • Гэтага я. я і хацеў.
   • Міхась я. падыходзіць на такую работу.