Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
цеснава́танареч.
1. теснова́то;
2.в знач. безл. сказ. теснова́то
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цеснава́та,
1.Прысл.да цеснаваты.
2.безас.узнач.вык. Пра недахоп свабоднага месца, скучанасць. У вагоне, як звычайна ў такі час, было цеснавата.Якімовіч.//перан. Адсутнасць магчымасці для праяўлення ініцыятывы, здольнасцей. Алесь гаварыў горача, падаваў слушныя ідэі, і на развітанне Паўлавец сказаў: — Гляджу я на вас і думаю: цеснавата вам у жыцці.Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цеснава́тапрысл.;
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
імша́нік, ‑а, м.
Уцепленае памяшканне для зімоўкі пчол. У імшаніку цеснавата, усе вуллі не месцяцца.Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ По́цесна ’цеснавата’ (Нас.). Ад по- (гл.) і цесна (гл.), як поценко, поцемно.
1. Пасяліцца, размясціцца дзе‑н. або на якой‑н. прасторы. Рассяліўся род шчаслівы На ўсю шостую зямлі!Гілевіч.У хуткім часе ўсе мы рассяліліся па кватэрах. Я атрымаў пакой у службовым сутарэнным памяшканні на двары тэатра.Сяргейчык.// Распаўсюдзіцца на якой‑н. тэрыторыі (пра раслін, жывёл). І бур’ян парос. Як хутка ён рассяліўся, рассеяўся па ўсім двары, па ўсёй вёсцы...Сачанка.Патомства гэтых баброў рассялілася па рэчцы Варонеж і перабралася на раку Усманку.В. Вольскі.
2. Пасяліцца асобна адзін ад аднаго. Хоць і вялізная матчына хата, Покуль расселяцца, ў ёй цеснавата.Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мясці́цца, мяшчуся, месцішся, месціцца; незак.
1. Змяшчацца, знаходзіцца, размяшчацца. Там жа, дзе пачынаўся за вясковымі платамі выган, мясціўся і будынак школы.Галавач.Пакой, у якім мясціўся сельгасаддзел, быў не так вялікі.Сабаленка.// Мець прыстанішча, жыць. У хутарскіх хатах, разам з гаспадарамі, і мясціліся палонныя з лесапільні.Чорны.
2. Займаць зручнае месца; уладкоўвацца. Хутка сястра пайшла, а хворы, крэкчучы і стогнучы, пачаў мясціцца пад коўдрай.Быкаў.Я чую, як варочаецца на паліцы жанчына, пэўне, месціцца, каб зручней было гутарыць.Галавач.
3. Умяшчацца, змяшчацца. Народ не месціцца ў хаце.Скрыган.Цеснавата калгаснаму дабру .. мясціцца ў старых будынінах.Палтаран./ Аб думках, пачуццях, перажываннях. У галаве .. [Лемеша] не месціцца, як гэта можна пайсці супраць начальства?Колас.Радасць гэткая ў сэрцы не месціцца.Бураўкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́- прыстаўка для абазначэння розных прасторавых, часавых і іншых адносінаў. Надае значэнні: назоўнікам — ’прадмет, падобны да таго, што названа ўтваральным словам, але не з’яўляецца ім у поўнай меры’: по́гуд ’невыразны гул’ (Сцяшк. Сл.), по́кут ’покуць’, по́кліть ’свіран, клець’ (Тарн.); прыметнікам і прыслоўям — ’некаторае ўзмацненне якасці’ ці ’прысутнасць яе ў малой меры’: по́даўна ’даволі даўно, даўнавата’ (ТСБМ, Нас., Шат., Сл. ПЗБ, ТС), по́дыўна ’тс’ (Бяльк.), по́даўка, по́цесна ’цеснавата’, по́вісокі ’высакаваты’, по́малы ’малаваты’, по́цемна ’цемнавата’, по́весел ’пад чаркай’ (Нас.), по́велікі ’велікаваты’ (ТС). Паводле Цвяткова, по‑ ў апошніх формах генетычна суадносіцца з паказчыкам вышэйшай ступені параўнання ў балгарскай мове: по‑висок ’вышэйшы’ (Цвяткоў, Запіскі, 51); а таксама ў македонскай мове: помлад ’маладзейшы’. У тым жа значэнні вядома большасць славянскіх моў: укр.по́широкий ’трохі шырэйшы’, по́твердний ’цвердаваты’, польск.pobielawy ’белаваты’, чэш.posilný ’даволі моцны, трохі мацнейшы’, в.-луж.počorni ’чарнаваты’, н.-луж.pocarny ’тс’, славен.počrn ’тс’, серб.-харв.подобар ’даволі добры’; гэта дазваляе рэканструяваць праслав.*po‑ з адпаведным значэннем, параўн. лат.padargs ’задарагі, дарагаваты’, што выводзіцца са значэння ’пасля, за’ адпаведнага прыназоўніка (ESSJ, 1, 189; БЕР, 5, 395; Скок, 2, 692–693; ESJSt, 11, 667), гл. па1, па2.