хіба́¹, часц.

Тое, што і хі́ба².

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

хіба́², злуч.

Тое, што і хі́ба³.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

хі́ба⁴, выкл.

Ужыв. з пытальнай інтанацыяй і выражае сумненне, недавер. —

Я вас ведаю. — Х.!

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

хі́ба¹, -ы, мн. -ы, -аў, ж.

1. Памылка, промах, недахоп.

Хібы ў рабоце.

2. Пра фізічны недахоп.

Х. яго была ў тым, што ён кульгаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

хіба

I (хі́ба) сущ., ж.

1. погре́шность; упуще́ние ср.; про́мах м.; пробе́л м.;

хі́бы ў пра́цы — погре́шности (упуще́ния, про́махи) в рабо́те;

хі́бы ў ве́дах — пробе́лы в зна́ниях;

2. изъя́н м.; поро́к м.; недоста́ток м.;

во́ка з хі́бай — глаз с изъя́ном

II (хі́ба) частица

1. ра́зве; (при вопросе с оттенком удивления, недоверия — ещё) ли (ставится после слова, к которому относится); бу́дто;

х. ён ужо́ прые́хаў? — ра́зве он уже́ прие́хал?;

х. ма́ла ў нас людзе́й! — ма́ло ли у нас люде́й!; бу́дто ма́ло у нас люде́й!;

х. не так? — ра́зве не так?; не так ли?; бу́дто не так?;

2. (может быть) ра́зве; также переводится при отрицательном обороте частицей ли;

х. схадзі́ць мне да до́ктара? — ра́зве сходи́ть (не сходи́ть ли) мне к врачу́?;

3. (при выражении ограничения) ра́зве; (со словом толькі — ещё) ра́зве то́лько, ра́зве что;

выдава́лі яго́ х. то́лькі во́чы — выдава́ли его́ ра́зве то́лько глаза́;

4. (в отрицательном предложении) и́ли (иль); ра́зве;

х. ты не чуў пра гэ́та? — ра́зве (и́ли, иль) ты не слы́шал об э́том?

III (хі́ба) союз условный ра́зве; (со словом толькі — ещё) ра́зве то́лько;

абавязко́ва прыйду́, х. то́лькі затрыма́юць — обяза́тельно приду́, ра́зве то́лько (ра́зве) заде́ржат;

◊ х. што — ра́зве то́лько

IV (хі́ба) межд. о́й-ли

V (хіба́) частица, см. хі́ба II

VI (хіба́) союз, см. хі́ба III

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

хі́ба³, злуч.

1. уступальна-абмежавальны. Ужыв. ў спалучэнні са словамі «толькі», «што» і без іх для выражэння абмежавання ў знач.: акрамя таго, што...; можа быць, толькі...

Вакол цішыня, х. толькі шпак засвішча.

2. умоўны. Ужыв. для выражэння супрацьпастаўлення з адценнем умоўнасці ў знач.: калі не..., калі толькі не...

Работу закончым, х. толькі дождж перашкодзіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

хі́ба ​1, ‑ы, ж.

1. Памылка, промах, недахоп. Агульная хіба мовы нашых газет.. вось у чым. Мы абавязкова хочам слова ў слова перакласці кожны сказ з рускай мовы. Лужанін. Доўга пасля таго Аўсееў самотна перажываў свае жыццёвыя хібы. Быкаў. Юнацтва! Гарачае, поўнае запалу, у каго з людзей ты праходзіла без хібаў? Сіняўскі.

2. Пра фізічны недахоп. — Калі ў чалавека ёсць якая-небудзь хіба з вокам, то за гэтае няшчасце нават і хуліган не будзе чалавека абсмейваць. Чорны.

хі́ба ​2, часціца.

1. Ужываецца ў пытальных сказах, якія выражаюць сумненне ў чым‑н., недавер да чаго‑н., здзіўленне чым‑н., і па значэнню вельмі блізкія да слоў: «няўжо», «можа быць». — Хіба гэта мячык? — здзівілася бабка, калі дзед вярнуўся дамоў з магазіна. Юрэвіч. [Рабочы:] Мая дачушка вывучыла чатыры [мовы].. Трэба ж і мне не вельмі адстаць ад яе. Хіба я няправільна разважаю? Дубоўка. — А вы хіба бачылі Уладзіміра Ільіча? — спытаў я. — Як жа. І не адзін раз! — адказаў камбрыг. Дзенісевіч. // (звычайна ў спалучэнні са словамі «можна», «магчыма» і асабовымі формамі дзеясл. «магчы»). Ужываецца ў рытарычным пытанні, якое заключае адмоўны адказ. Хіба можна так рабіць? □ Пасля снедання Івана пахіліла да сну. Ён цэлую ноч быў на начлезе, а хіба там заснеш! Чарнышэвіч.

2. Ужываецца ў пытальных сказах для выражэння няўпэўненасці ў неабходнасці якога‑н. дзеяння і блізка па значэнню словам: «можа быць», «не варта». Хіба схадзіць мне да доктара? □ Хіба можна пісьменніка падганяць? Розныя фактары могуць уплываць на плённасць яго працы. «ЛіМ».

3. (звычайна ў спалучэнні са словамі «толькі», «што»). Ужываецца для надання адцення абмежаванасці, дапушчэння, магчымасці чаго‑н. Там ніхто не пройдзе, хіба толькі звер прабярэцца. □ Конь ішоў памалу, хіба толькі з горкі прыбаўляў ходу. Колас. Выдавалі хіба толькі вочы — праніклівыя, пільныя, гарачыя, у іх палаў агонь, і яго цяжка было прыхаваць. «Звязда». Дзед развёў рукамі: — Якая ў мяне зброя, пан гарадавы. Хіба што адна папруга на штанах... Якімовіч.

хі́ба ​3, злучн.

1. уступальна-абмежавальны. Ужываецца ў спалучэнні са словамі «толькі», «што» і без іх для выражэння абмежавання ў значэнні: «акрамя таго, што...»; «можа быць, толькі...». Рэдка, хіба толькі ў штучных пасадках, убачыш тут піхту, лістоўніцу, кедр, з хвойных парод абжыліся ў гэтых мясцінах толькі сасна ды елка. Гавеман. Хіба што дзяцел па сухадрэвіне застукоча, дык мы [сяляне] з такім лёскатам звыкліся. Новікаў.

2. умоўны. Ужываецца для выражэння супрацьпастаўлення з адценнем умоўнасці ў значэнні: «калі не...», «калі толькі не...». Абавязкова прыйду, хіба толькі затрымаюць.

хі́ба ​4, выкл.

Ужываецца з пытальнай інтанацыяй і выражае сумненне, недавер. [Алесь:] — Ты робіш мне балюча. А я помню цябе. [Майка:] — Хіба? Караткевіч.

хіба́ ​1, часціца.

Тое, што і хі́ба ​2.

хіба́ ​2, злучн.

Тое, што і хі́ба ​3.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хі́ба², часц.

1. Ужыв. ў пытальных сказах, якія выражаюць сумненне ў чым-н., недавер, здзіўленне чым-н. і па знач. блізкія да слоў «няўжо», «можа быць».

Х. ён ужо прыехаў? Х. я не так сказаў?

2. Ужыв. ў пытальных сказах для выказвання няўпэўненасці ў неабходнасці якога-н. дзеяння і блізкая па знач. словам «можа быць», «не варта».

Х. мне паехаць туды? Х. можна каго прымусіць рабіць што-небудзь?

3. (звычайна ў спалучэнні са словамі «толькі», «што»). Надае адценне абмежаванасці, дапушчэння, магчымасці чаго-н.

Х. толькі заўтра ён прыедзе.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

хі́ба́​II часціца

1. (няўжо) denn;

хі́ба́ яму́ мо́жна ве́рыць? kann man ihm denn gláuben?;

хі́ба́? wírklich?, tátsächlich?;

2. (можа быць) vielléicht; wie wenn;

хі́ба́ схадзі́ць мне да до́ктара? soll ich vielléicht zum Arzt géhen?, und wenn ich zum Arzt gínge?

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

хі́ба́​III злучн es sei denn; áußer wenn;

абавязко́ва прыйду́, хі́ба́ калі́ не затрыма́юць ich komme únbedingt, wenn man mich nicht áufhält

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)