уда́р

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. уда́р уда́ры
Р. уда́ру уда́раў
Д. уда́ру уда́рам
В. уда́р уда́ры
Т. уда́рам уда́рамі
М. уда́ры уда́рах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

уда́р, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкненне з кім-, чым-н. з сілай.

Гэты гадзіннік не баіцца ўдараў.

Нанесці ў.

У. электрычнага току.

2. Гук (звон, трэск, грукат) ад такога штуршка, а таксама наогул адрывісты гук, стук.

У. гадзінніка.

У. грому.

3. перан. Імклівы напад, атака.

Флангавы ў.

Штыкавы ў.

4. перан. Непрыемнасць, нечаканае гора, бяда.

Перажыць нечаканы ў.

У. лёсу.

5. Кровазліццё ў мозг; апаплексія.

Апаплексічны ў.

6. чаго. Пра біццё сэрца, пульсу.

◊

Пад удар (ставіць) каго-што (разм., неадабр.) — у небяспечнае становішча.

Пад ударам (быць, знаходзіцца) — у небяспечным становішчы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уда́р в разн. знач. уда́р, -ру м.;

нанести́ уда́р нане́сці ўдар;

одни́м уда́ром адны́м уда́рам;

уда́ры ки́рок уда́ры кі́рак;

уда́р гро́ма уда́р гро́му;

перенести́ уда́р перане́сці ўдар;

отве́тить уда́ром на уда́р адказа́ць уда́рам на ўдар;

уда́р попа́л в цель прям., перен. уда́р тра́піў у цэль;

апоплекси́ческий уда́р мед. апаплексі́чны ўдар;

штрафно́й уда́р спорт. штрафны́ ўдар;

уда́р пу́льса уда́р пу́льсу;

фронта́льный уда́р воен. франта́льны ўдар;

теплово́й уда́р цеплавы́ ўдар;

со́лнечный уда́р со́нечны ўдар;

◊

находи́ться под уда́ром знахо́дзіцца пад уда́рам;

уда́р в спи́ну уда́р у спі́ну;

одни́м уда́ром двух за́йцев уби́ть адны́м уда́рам двух зайцо́ў забі́ць;

уда́р судьбы́ уда́р лёсу;

в уда́ре у настро́і (у гумо́ры).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уда́р, -ру м., в разн. знач. уда́р;

гэ́ты гадзі́ннік не баі́цца ўда́ру — э́ти часы́ не боя́тся уда́ра;

бо́мбавы ўдар — бо́мбовый уда́р;

~ры кі́рак — уда́ры ки́рок;

у. гро́му — уда́р гро́ма;

у. лёсу — уда́р судьбы́;

франта́льны ўдар — воен. фронта́льный уда́р;

штрафны́ ўдар — штрафно́й уда́р;

у. пу́льсу — уда́р пу́льса;

○ апаплексі́чны ўдар — апоплекси́ческий уда́р;

со́нечны ўдар — со́лнечный уда́р;

цеплавы́ ўдар — теплово́й уда́р;

◊ адны́м ~рам — одни́м уда́ром;

пад ~рам (быць, знахо́дзіцца) — под уда́ром (быть, находи́ться);

у. у спі́ну — уда́р в спи́ну;

ста́віць пад у. — ста́вить под уда́р

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уда́р, ‑у, м.

1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкненне з чым‑н. у час руху. Іліко .. схапіў свае восці і ўдарам пад жабры дакончыў рыбіну. Самуйлёнак. Раптам рэзкі ўдар страсянуў корпус судна. Траўлер даў крэп на правы борт. Матрунёнак. Многія гадзіннікі першага класа вызначаюцца тым, што не баяцца ўдару, пылу, вільгаці, вады. «Звязда». Я спрабаваў падняцца, але адразу падаў пад ударамі страшэннага ветру. Бяганская. // Пра біццё сэрца, пульсу. [Сцяпан] прыклаў фанендаскоп да сэрца і пачуў, як аддаляюцца і затухаюць яго ўдары. Шамякін. Кроў пульсавала выразней, з нарастаючымі ўдарамі. М. Ткачоў. // перан. Пра гром, выбух і іншыя моцныя гукі. Удар грому. □ Адзін за другім раздаліся глухія ўдары выбухаў. Лынькоў. У марозным крохкім паветры чуецца ўдар аб рэйку. Мікуліч. Яшчэ раз грамыхнуў, б’ючы ў самае сэрца людзей, удар нямецкай гарматы. Паслядовіч.

2. Імклівы напад, атака. Флангавы ўдар. Бомбавы ўдар. □ У заключэнне рэйду быў нанесены магутны камбінаваны ўдар на чыгунцы. Шамякін. Вядзе іх ляснічы Праз дзікі гушчар: Ідуць партызаны. Рыхтуюць удар. Колас. [Рагозін:] — Злева ў ляску збіраюцца казакі — адтуль галоўны ўдар. Гурскі. // перан. Рашучае дзеянне, накіраванае на спыненне, знішчэнне чаго‑н. Канчатковы ўдар па спекуляцыі.

3. перан. Нечаканае гора, бяда, непрыемнасць. Пад канец .. зімы Пецю давялося яшчэ перажыць адзін цяжкі ўдар: памёр яго дзед. Ракітны. / Пра што‑н. цяжкае, непрыемнае, што даводзіцца пераносіць каму‑н. Удар лёсу.

4. Цяжкая хвароба, кровазліццё ў мозг; апаплексія. [Ларчанка:] — Чорны захварэў. Вельмі цяжка..; Удар. Кровазліццё ў мозг. Мележ.

•••

Апаплексічны ўдар — тое, што і апаплексія.

Кручаны ўдар — удар у спартыўнай гульні (у тэніс, валейбол), пры якім пасылаецца кручаны мяч.

Свабодны ўдар — у футболе — удар, у час якога праціўнік не мае права нападаць.

Сонечны ўдар — цяжкі стан, які ўзнікае ў выніку перагрэву галавы сонечнымі прамянямі.

Цеплавы ўдар — захворванне, якое выклікаецца перагрэвам цела пры працяглым уздзеянні высокай тэмпературы навакольнага асяроддзя.

Адным ударам — хутка, імкліва, у адзін прыём.

Пад ударам (быць, знаходзіцца) — у такім становішчы, калі могуць напасці, атакаваць; у стане, калі штосьці пагражае.

Ставіць пад удар гл. ставіць.

Удар у спіну — здрадніцкі ўчынак, здрадніцкае забойства.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

удар

т. 16, с. 162

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

уда́р м

1. (чым-н) Schlag m -(e)s, Schläge, Hieb m -(e)s, -e; Streich m -(e)s, -e; Klaps m -es, -e (далонню); Stoß m -es, Stöße, Ánstoß m, Ánprall m -(e)s, -e (сутыкненне, штуршок);

адны́м уда́рам mit éinem Schlag;

нане́сці уда́р éinen Stoß [Schlag, Hieb, Stich] versétzen;

нане́сці выраша́льны уда́р den entschéidenden Stoß führen;

ста́віць пад уда́р in Gefáhr bríngen*, gefährden vt;

быць пад уда́рам in Gefáhr schwében [sein];

адбі́ць уда́р éinen Schlag [Stoß, Hieb, Stich] ábwehren [paríeren];

уда́р гро́му Dónnerschlag m;

сі́ла уда́ру Stóßkraft f -, -kräfte;

уда́р у спі́ну перан ein Dólchstoß (in den Rücken);

нане́сці каму-н уда́р у спі́ну j-m in den Rücken fállen*;

смяро́тны уда́р тс перан Tódesstoß m;

2. мед разм (кровазліццё ў мозг) Schlag m, Schláganfall m -(e)s, -fälle; Apoplexíe f -, -xí¦en (мед);

со́нечны уда́р Sónnenstich m -(e)s, -e;

цеплавы́ уда́р Hítzschlag m;

3. спарт Stoß m, Schlag m;

свабо́дны уда́р Fréistoß m;

вуглавы́ уда́р Éckstoß m, Éckball m -(e)s, -bälle;

уда́р спра́ва (тэніс) Vórhandschlag m;

уда́р зле́ва Rückhandschlag m;

штрафны́ уда́р Stráfstoß m;

4. вайск Schlag m; Stoß m, Vórstoß m, Ángriff m -(e)s, -e;

агнявы́ уда́р Féuerstoß m;

штыхавы́ уда́р Bajonéttangriff m;

гало́ўны уда́р Háuptschlag m, Háuptstoß m;

напра́мак гало́ўнага уда́ру Schwérpunkt m -es, -e (des Ángriffs);

збро́я пе́ршага уда́ру Érstschlagswaffe f -, -n;

5. (узрушэнне) Schlag m, Únglück n -(e)s, -e, Erschütterung f -, -en;

уда́р лёсу Schícksalsschlag m

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

удар, штуршок / адрывісты пальцам: пстрычка; штурхан, штурханец, штурхель, таўхель, папіханка, выспятак, аплявуха, аплявушына, поўха, кухталь, грымак (разм.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

топс-уда́р

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. топс-уда́р топс-уда́ры
Р. топс-уда́ру топс-уда́раў
Д. топс-уда́ру топс-уда́рам
В. топс-уда́р топс-уда́ры
Т. топс-уда́рам топс-уда́рамі
М. топс-уда́ры топс-уда́рах

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

кухта́ль, -я́, мн. -і́, -ёў, м. (разм.).

Удар кулаком.

Даць кухталя.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)